Bazylika p.w. św. apostołów Piotra i Pawła w Kruszwicy - część 1

Niektóre źródła wiążą powstanie świątyni (1120 – 1140) z Bolesławem Krzywoustym, a nawet sugerują, jakoby mógł być on jej fundatorem. Bazylika posadowiona została na wschodnim brzegu jeziora Gopło. Do jej budowy użyto granitu i piaskowca. Jest orientowana, trójnawowa, filarowana, zbudowana na planie krzyża łacińskiego z transeptem i z pięcioma absydami po wschodniej stronie. Struktura świątyni wiąże jej budowlę z nadreńską, benedyktyńską szkołą budowlaną z Hirsau, a jednocześnie sugeruje klasztorny charakter.

Prezbiterium ma kształt kwadratu z półokrągłą absydą główną po wschodniej stronie. Po obu stronach prezbiterium znajdują się wydłużone aneksy również zakończone absydami po wschodniej stronie. Dwie dodatkowe wschodnie absydy znajdują się na skrzydłach transeptu po obu stronach głównej osi. Świątynia posiada trzy nawy. Linię podziału wyznaczają filary wspierające kamienne sklepienie starannie skryte ponad drewnianym, belkowanym stropem.

Po zachodniej stronie znajduje się empora (chór z organami) oraz pomieszczenia dawnego kapitularza. Świątynia na przestrzeni wieków była wielokrotnie poddawana różnym przebudowom powoli tracąc swój pierwotny, w pełni romański charakter.

Pierwotnie zachodnia elewacja zawierała dwie wieże położone u szczytu naw bocznych. W XVI wieku obie wieże obniżono do poziomu zbliżonego do wysokości naw bocznych, a na przedłużeniu nawy głównej wybudowano z cegły obecnie istniejącą jedną wieżę nadając jej neogotycki charakter. Kościół był kilkakrotnie poddawany zabiegom konserwatorskim. W latach 1954 – 1956 podczas prac konserwatorskich pod kierunkiem prof. Jana Zachwatowicza przywrócono pierwotny romański kształt bazyliki.
Usunięto z wnętrza barokowy wystrój oraz większość neogotyckich detali. W roku 2000 r poddano oczyszczeniu mury kolegiaty. Wnętrze świątyni jest dziś dość skromne, choć zachowało się w nim wiele średniowiecznych zabytków, wśród których warto odnotować kamienną kropielnicę, dwie chrzcielnice – jedną z piaskowcowa z XI wieku, a drugą granitową z XII wieku.

Na tęczowej belce znajdują się późnogotyckie rzeźby datowane na początek XVI wieku. Z XVI wieku pochodzi też znajdująca się w północnej nawie płyta nagrobna Zofii Oporowskiej, zmarłej w 1500 roku starościny kruszwickiej, obrazy Krzyża św. i Matki Bożej Częstochowskiej z połowy XVII wieku, płyta epitafijna kanonika Pawła Pszczonowskiego zmarłego w 1671, późnorenesansowe płyty marmurowe z 1614 r biskupów kruszwickich, żyrandol z 1643 roku, dwa barokowe konfesjonały i ławki (XVIII w.) oraz obrazy ukazujące początki chrześcijaństwa nad Gopłem. Najcenniejszy, romański zabytek kolegiaty Ewangeliarz kruszwicki z lat 1160 - 1175 przechowywany jest obecnie w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie.

Kolegiata pod wezwaniem świętych Apostołów Piotra i Pawła w Kruszwicy jest jednym z ważniejszych zabytków leżących na Szlaku Piastowskim przybliżającym historię powstawania państwa Polskiego. Więcej zdjęć można obejrzeć w dostępnej tutaj galerii.