Czynniki kulturowe ludzi i małp. Co nas łączy, a co dzieli?

Jeszcze niedawno wśród naukowców panowało przekonanie, że ludzie różnią się od zwierząt mową, inteligencją i umiejętnością wytwarzania oraz używania w praktycznych czynnościach narzędzi. Do tych ważnych trzech cech, które odróżniają nas np. od małp, doszła niedawno wiadomość o bliskich zachowaniach zwierząt i ludzi, kwalifikowanych jako kulturowe. Zaobserwowano je u małp i opisano na łamach naukowego periodyku, "Current Biology". Według PAP, szympans kocha bliźniego, a orangutan ma jeszcze coś więcej z kultury znanej u ludzi: potrafi zdobywać wiedzę, dzięki wzajemnym kontaktom.

Pierwszą, która dostrzegła i opisała umiejętność wytwarzania i używania narzędzi przez zwierzęta była światowej sławy brytyjska badaczka Jane Goodall. Ona bowiem w latach 60. XX wieku obaliła ówczesną tezę o wyróżnianiu nas od małp, wyłącznie mową i inteligencją, którą potrafimy doskonale wykorzystywać w praktyce. Ta słynna badaczka, dziś licząca 77 lat, która przez dłuższy czas prowadziła obserwacje życia i zachowania dzikich szympansów w Tanzanii, stwierdziła naocznie, że potrafią one używać i wytwarzać proste narzędzia.

Do tej informacji doszła niedawno inna, nie mniej istotna - określana mianem kultury u zwierząt. Naukowcy szwajcarskiego Uniwersytetu w Zurychu, w toku żmudnych badań odkryli, że dzikie orangutany potrafią zdobywać wiedzę, dzięki wzajemnym kontaktom - podaje Polska The Times. I co ciekawe i najważniejsze - zdobytą wiedzę przekazują kolejnym młodym pokoleniom. Według oceny szwajcarskich badaczy, zdobywanie i przechowywanie wiedzy oraz "przekazywanie jej potomności" to jeden z wyraźnych elementów tego, co określa się mianem kultury. To kolejny przełom w zdobytej wiedzy naukowej, o naszych przodkach, od których pochodzi człowiek.

Dzisiejsza technika badawcza potrafi doskonale łączyć zamierzenia i cele badań prowadzonych w określonym kierunku i na szerszej płaszczyźnie, niż tylko w prostej linii, możliwej do stwierdzenia naocznie. Zdaniem jednego z prowadzących badania Szwajcarów, odkrycia o kulturze orangutanów, pozwalają na wyciąganie daleko idących wniosków. Obserwacje i cały ciąg szeroko zakrojonych badań oraz ich wyniki, mogą świadczyć o tym, że zachowania kulturowe człowieka i małp człekokształtnych "mają te same ewolucyjne korzenie" [Dziennik Wschodni]. Dziesięć lat temu, pojawiły się pierwsze doniesienia, że azjatyckie orangutany przekazują potomstwu nabytą indywidualnie praktyczną wiedzę.

Tę frapującą informację postanowili dokładnie sprawdzić i zbadać naukowcy szwajcarscy. W tym celu opracowali system i ciąg szczegółowych badań. Prowadzili prace badawcze na Sumatrze i Borneo. Poddali analizom 100 tys. godzin materiałów filmowych z utrwalonych na taśmach zachowań orangutanów. Stworzyli profile genetyczne - podaje Rp.pl. 150 wybranych osobników zwierząt i badali "różnice ekologiczne" pomiędzy populacjami, używając danych satelitarnych. Dokładna, wnikliwa obserwacja orangutanów, a potem szczegółowa i równie wnikliwa analiza ich zachowań, pozwoliły wyprowadzić wnioski końcowe. Wnioski są nie do podważenia.

Według szwajcarskich naukowców, obserwacje orangutanów potwierdziły, że za odmiennymi zachowaniami dwóch populacji - człowieka i małp - stoją czynniki kulturowe. Różnic kulturowych nie da się jednak wytłumaczyć odmiennością genetyczną czy środowiskową. Szef zespołu naukowego wyjaśnił: "Wygląda to tak, jakby zachowania kulturowe były dyktowane tym, że małpy człekokształtne długo żyją, a zatem istnieje konieczność przystosowywania się do zmiennych warunków środowiska" - pisze Polskie Radio. Zdaniem Szwajcarów, nie inną a tą samą drogą, poszedł nasz przodek homo sapiens. Szukając sposobów przystosowania się do zmiennych warunków środowiska, wymyślał różne narzędzia i przekazywał je swoim pokoleniom, aby życie człowieka było łatwiejsze w konkurencji ze światem zwierząt.

Stanisław Cybruch