Jajko stalowe Fabergé. Niezwykłe dzieło z trudnych czasów wojny

Niezwykły pomysł
To zdecydowanie jedno z najoryginalniejszych jajek Fabergé. O jego wyjątkowości decyduje materiał z jakiego zostało wykonane, data powstania dzieła i historia którą przedstawia. Niestety nie wiemy kto był pomysłodawcą tego dzieła. Być może był to Henryk Wigström, który kierował w 1916 roku pracownią w Petersburgu, choć dzieło nie reprezentuje typowego dla niego stylu. W tamtym okresie cesarski prezent wielkanocny był wykonywany w drodze nieformalnego konkursu. Każdy złotnik mógł przedstawić projekt, a Fabergé wybierał najlepszy do realizacji. Pomysł by nawiązać do wydarzeń I wojny światowej i gloryfikować osobę Mikołaja II przedstawionego jako zwycięskiego wodza ma typowy dla dzieł Fabergé z tego okresu bardzo pochlebczy charakter.

Jajko ze stali jako symbol potęgi armii rosyjskiej
W trudnych latach pierwszej wojny światowej, zwłaszcza w 1915 i 1916 roku projekty jajek Fabergé wyraźnie nawiązywały do wydarzeń wojennych. „Jajko stalowe” zawiera bogatą symbolikę wojenną. Są to: surowość dekoracji, pociski, które tworzą podstawę dzieła, ale najbardziej przemawia gładka i błyszcząca powierzchnia stali. w oczywisty sposób kojarzy się z polerowaną powierzchnią luf armatnich. Stal jako materiał jest w tym przypadku bardzo wymownym symbolem. Jest to materiał symbolizujący siłę, potęgę, niezniszczalność. Stal w „Jajku stalowym” doskonale wzmacnia wymowę dzieła.

Mąż-wódz i syn-żołnierz
„Jajko stalowe” nie upamiętnia wojny jako takiej, upamiętnia wielkiego wodza, który dowodził armią rosyjską w czasie pierwszej wojny światowej – cara Mikołaja II, któremu towarzyszył jego syn i zarazem następca tronu, carewicz Aleksy. To im poświęcona jest niespodzianka ukryta we wnętrzu „Jajka stalowego”.
Przesłanie dzieła jest proste i skierowane do konkretnej osoby, do cesarzowej Aleksandry. To jej mężczyźni – mąż i syn – są tu bohaterami, herosami broniącymi Rosję przed wrogami i niebezpieczeństwami.

Opis dzieła
„Jajko stalowe” ma tradycyjną formę jaja. Jego gładką powierzchnię zdobią tylko złote aplikacje w formie dwugłowego orła imperialnego, motywu św. Jerzego zabijającego smoka, monogramu cesarzowej Aleksandry i daty „1916”. Wierzchołek dzieła zdobi złota korona imperialna. Jajko wspiera się na podstawie, która została wykonana w formie czterech stalowych pocisków.
Niespodzianką ukrytą wewnątrz jajka była miniaturka obrazu przedstawiającego cara Mikołaja II i carewicza Aleksego, przebywających w otoczeniu żołnierzy na froncie I wojny światowej. Ponad umieszczonym na miniaturowej sztaludze obrazem znajduje się krzyż Orderu św. Jerzego ze wstęgą orderową i koroną imperialną. Order ten jest najwyższym w Rosji odznaczeniem nadawanym za zasługi na polu bitwy.
Dzieło zostało zaprojektowane i wykonane w petersburskiej pracowni Henryka Wigströma. Miniaturę zdobiącą niespodziankę wykonał artysta dworu cesarskiego Wasilij Zujew. Koszt wykonania dzieła nie jest znany. Wysokość jajka wynosi tylko 101 mm, a łącznie z podstawą 167 mm. Jajko jest oznakowane puncami firmy Fabergé, Henryka Wigströma i miasta Petersburg.

Prezent wielkanocny
„Jajko stalowe” było jednym z dwóch ostatnich cesarskich prezentów wielkanocnych, które zostały wręczone. W następnym roku jajka Fabergé zostały wykonane, ale z powodu wybuchu rewolucji już ich na dwór nie dostarczono.
"Jajko stalowe" zostało podarowane cesarzowej 10 kwietnia 1916 roku, gdy wraz z dziećmi przebywała w Carskim Siole. Wyjątkowo jajka nie wręczał osobiście car Mikołaj II, który w czasie świąt wielkanocnych przebywał na froncie. Dzieło przekazał cesarzowej reprezentujący firmę Fabergé syn Piotra Karola, Eugeniusz Fabergé.
Prezent zaskoczył Aleksandrę i dwór swoim stylem i materiałem. Nie był do końca prezentem radosnym, bo cesarzowa bardzo tęskniła za mężem i synem. Był to trudny czas. W Rosji wzrastały antywojenne nastroje i powszechna krytyka władz. Częste wizyty cara Mikołaja II na frontach nie dawały oczekiwanego rezultatu propagandowego. Do władz i opinii publicznej docierała świadomość tragicznego bilansu wojny. Na jej frontach zginęło około 1,4 miliona Rosjan, a około 970 tysięcy dostało się do niewoli.

„Jajko stalowe” nigdy nie opuściło Rosji
Ze względu na niejubilerski materiał, z którego „Jajko stalowe” zostało wykonane władzom radzieckim nie udało się go sprzedać w ramach wielkich wyprzedaży skarbów sztuki, która miała miejsce po roku 1920. Ostatecznie dzieło zostało przekazane do zbiorów skarbca kremlowskiego, gdzie do dziś się znajduje.

* Burzliwa historia Jajka stalowego i okoliczności jego powstania zostały opisane przeze mnie w jedynej w Polsce książce o Fabergé. Patrz: Fabergé. Historia i arcydzieła, Opole 2014.