Krótka gawęda o Poleskim Parku Narodowym

Geneza powstania Poleskiego Parku Narodowego w Polsce

Polesie to rozległa kraina geograficzna przynależna współcześnie do Polski, Ukrainy, Białorusi i Rosji. Przy czym w granicach Polski leży jej niewielki skrawek zachodniej części. Największe fragmenty przynależą mniej więcej w porównywalnych wielkościach do Ukrainy i Białorusi, natomiast wschodni, odległy, niewielki skrawek porównywalny wielkością do tego leżącego w Polsce, należy obecnie do Rosji.

Całe Polesie podzielone zostało charakterologicznie na trzy części
- Polesie Zachodnie od Chełma leżącego w Polsce poprzez Brześć i Pińsk na Białorusi po Kowel na terenie Ukrainy;
- Polesie Środkowe sięgające Bobryjska na Białorusi i Żytomierza oraz Kijowa na Ukrainie;
- Polesie Wschodnie sięgające po ziemię Homelską na Białorusi i okolice Czernichowa na Ukrainie oraz niewielki fragment obszaru przynależnego do Rosji wysuniętego daleko na wschód.

Tereny poleskie przynależne aktualnie do Polski to niewielki obszar województwa lubelskiego przy granicy z Ukrainą. Polesie to bardzo piękna kraina, różnorodna przyrodniczo i krajobrazowo ale też geologicznie i etnograficznie. Występują tutaj lasy, ale też obszary gęsto pokryte jeziorami pochodzącymi z odległego okresu krasowego. To także olbrzymie połacie ziemi pokrytej rozległymi bagnami, torfowiskami i grzęzawiskami wokół wielu jezior, łąkami i polami, tam gdzie jeszcze rozwija się rolnictwo. Obszar ten charakteryzuje się wieloma reliktowymi już w Polsce gatunkami roślin i zwierząt. Poleski Park Narodowy powstał staraniem wielu przyrodników z prof. Dominikiem Fijałkowskim na czele. Zadaniem parku miało być zachowanie w stanie najbliższym naturalnemu bagien i terenów podmokłych Polesia Zachodniego na terenie Polski w środkowej części Równiny Łęczyńsko – Włodawskiej, w rejonie, na terenie którego położone są najstarsze polskie jeziora pochodzenia krasowego. Naturalny charakter terenów, o których mowa był zagrożony całkowitą zagładą między innymi ze względu na prowadzone na szeroką skalę działania melioracyjne osuszające bagna na terenie całej Polski głównie w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku.

Zabiegi te zniszczyły bezpowrotnie wiele unikatowych ekosystemów bagiennych w naszym kraju a wraz z nimi wiele gatunków flory i fauny charakterystycznych dla tego typu siedlisk przyrodniczych.
Z początku staraniem profesora Dominika Fijałkowskiego i innych przyrodników tworzone były na Polesiu rezerwaty przyrody:
- w 1966 roku „Durne Bagno”;
- w 1972 roku „Jezioro Moszne”;
- w 1978 roku „Jezioro Długie”;
- w 1982 roku Torfowisko Orłowskie.
W 1983 utworzony został Poleski Park Krajobrazowy i wszystkie te rezerwaty przyrody weszły w jego skład.
1 maja 1990 roku wieloletnie starania przyrodników zostały zwieńczone sukcesem – powstanie Poleskiego Parku Narodowego stało się faktem. Pierwotnie obejmował on obszar o powierzchni 4813,35 ha. 1 lutego 1994 roku został powiększony do 9647.73 ha, plus otulina o powierzchni 14041.96 ha. Obecnie całkowita powierzchnia Poleskiego Parku Narodowego wynosi w 9764.31 ha.

Rezerwat Biosfery UNESCO-MAB „Polesie Zachodnie"

W roku 2002 Poleski Park Narodowy wraz z Parkiem Krajobrazowym Pojezierze Łęczyńskie, Sobiborskim Parkiem Krajobrazowym, Lasami Włodawskimi i Parczewskimi uzyskały status Światowego Rezerwatu Biosfery UNESCO-MAB o nazwie „Polesie Zachodnie”. Łączna jego powierzchnia wynosi dzisiaj 139917 ha. Aktualnie prowadzone są rozmowy by wraz z Białorusią i Ukrainą utworzyć drugi na świecie trójpaństwowy rezerwat biosfery o wspólnej nazwie „Polesie Zachodnie”. Obszar Polesia Zachodniego jest bardzo ciekawy ze względów krajobrazowych, unikatowych warunków środowiskowych, przyrodniczych oraz reliktowe odmiany tak flory jak i fauny. Atmosfera ponad tym terenem pozbawiona jest zanieczyszczeń ze względu na znikome uprzemysłowienie terenu, a wręcz ze względu nawet na jego wyludnienie.

Flora Poleskiego Parku Narodowego

Jednym z największych atutów parku jest jego roślinność charakterystyczna dla torfowisk, podmokłych lasów i łąk. Liczne torfowiska przejściowe tworzące pływające kożuchy roślinne zarastające sąsiadujące z nimi jeziora miejscowa ludność nazywa spleją. Spleję porastają karłowate sosny, brzozy oraz wierzby upodabniając nieco ten teren do tundry lub lasotundry. Zachowanych jest na terenie PPN wiele roślin reliktowych północnych i atlantyckich co stanowi osobliwość na skalę europejską. Charakterystyczne są tu powstałe w procesie samosiejnym skupiska leśne występujące w formie:
- olsu liściastego o strukturze kępowo – dolinkowej ze zdecydowaną przewagą olchy czarnej rosnącej na wysokich kępach tworzących charakterystyczne wyniesienia terenu (tzw. poduchy), otoczone zewsząd wodą poprzerastaną roślinnością wodną i szuwarową.

- boru bagiennego również charakteryzującego się strukturą kępowo – dolinkową, z sosną jako dominującym tutaj gatunkiem drzewa. Bór bagienny porasta torfowiska wysokie typu kontynentalnego, co oznacza, że występują tutaj rzadziej otwarte powierzchnie wody, a podłoże wokół drzew i krzewów na konsystencję bardziej zwartą, choć nadal grząską i bagienną. W runie można spotkać licznie występujące tu bagno zwyczajne, wełniankę pochwowatą, borówkę bagienną oraz żurawinę błotną.

- subborealnej brzeziny bagiennej będącej w istocie lasem bagiennym sosnowo - brzozowym, nie posiadający gatunków charakterystycznych zbliżonym strukturalnie do zbiorowisk olsowych, szuwarowych i torfowiskowych z dużą domieszką brzozy. Subborealna brzezina bagienna występuje na rozległych torfowiskach wykształconych z torfowisk niskich lub przejściowych w drodze sukcesji w kierunku torfowcowego boru sosnowego lub świerkowego, przypominającego nieco tajgę.
We florze Poleskiego Parku Narodowego wyróżniono 208 zespołów roślinnych z których 30 reprezentuje obszary leśne i zaroślowe a 108 pozostałe tereny parku. Występuje tutaj 13 gatunków mchów torfowców w tym unikatowe mszar nastroszony oraz skorpionowiec brunatny.
Blisko 140 gatunków reprezentuje w parku rośliny północne, do których można zaliczyć między innymi relikty polodowcowe takie jak karłowata, krzewiasta brzoza niska, której siedliska są tutaj największe w Polsce oraz dwie odmiany wierzby będące niskimi krzewami - lapońska oraz borówko listna.
Występują tutaj reliktowe rośliny atlantyckie w liczbie około 25 gatunków, rośliny stepowe i górskie, 8 gatunków roślin mięsożernych oraz rośliny środkowoeuropejskie w liczbie około 120 gatunków.
Nie sposób wymienić w tym materiale wszystkich roślin, wystarczy wspomnieć jedynie o kilku z nich goryczka, tłustosz pospolity, mięsożerna aldrowanda pęcherzykowata, obuwnik pospolity, kopytnik pospolity, kukułka szerokolistna, siedmiopalcznik błotny, bobrek trójlistny, lilia wodna czyli grzybień północny, czermień błotna i wiele innych. Do reliktów epoki lodowej należą także gnidosz królewski, bagnica torfowa, rosiczka długolistna, turzyca bagienna i strunowa, kosaciec syberyjski, lepnica litewska.

Fauna Poleskiego Parku Narodowego

Wielkie torfowiska, bagienne moczary, liczne trzęsawiska wokół jezior to siedliska coraz rzadziej spotykanej pijawki lekarskiej, różnorodnych motyli w tym chronionych prawem postojaka wiesiołkowca, kilku gatunków modraszków, ważek, mrówek bagiennych, pająków potrafiących pływać i nurkować w tym bagnika oraz tygrzaka paskowanego największego polskiego pająka, drwalnika paskowatego, cetyńca, zawisaka bobrowca, borecznika sosnowego. Tereny te sprzyjają gniazdowaniu ptaków przelotnych, stąd w okolicy między innymi sporo jest bocianich gniazd. Ze względu na doskonale warunki wodne w jeziorach na terenie parku występuje 19 gatunków ryb, co stanowi jedną czwartą wszystkich gatunków ryb występujących na terenie Polski. Do rzadkich gatunków należy strzelba przekopowa zwana błotną, gatunek reliktowy w Polsce. Spotkać tutaj także można okonia, różankę, płoć, wzdręgę, karasia zwyczajnego, lina, karasia srebrzystego, czebaczka amurskiego oraz jako gatunek inwazyjny sumika karłowatego. W czystych biologicznie wodach występują tutaj raki.
Swoje siedliska mają też płazy reprezentowane przez 13 gatunków w tym żaby moczarowe, ropuchę paskówkę, grzebiuszkę ziemną.
Gady są reprezentowane na terenie parku przez 7 gatunków w tym żmiję zygzakowatą a najcenniejszym jest reliktowy w Polsce żółw błotny. Spośród ptaków na uwagę zasługują występujące tutaj licznie żurawie, cietrzewie, podgorzałki, wodniczki, dublety, czaple siwe, gęsi gęgawy, kaczki krzyżówki, rybitwy rzeczne, bocian czarny, krogulec, bogatka, jastrząb, dzięcioł dużym dzięcioł czarny, bieliki i inne. Spotkać tutaj też można łosia, jelenia, sarnę, bobra, wydrę, leśną kunę, orzesznicę będącą małym gryzoniem przypominającym nieco mysz; mysz leśną, ryjówkę aksamitną, rzęsorka rzecznego z rodziny ryjówkowatych, który jest jedynym polskim jadowitym ssakiem. Można też spotkać tu dziki, lisy, wiewiórki, borsuki, pojedyncze egzemplarze wilka.

Struktura dydaktyczna Poleskiego Parku Narodowego

Poleski Park Narodowy podobnie jak pozostałe parki narodowe w Polsce ma za zadanie edukowanie społeczeństwa w zakresie przyrody, ochrony środowiska naturalnego, ekologii, etnografii oraz kultury związanej z terenem na którym istnieje. Swoje zadania edukacyjno - dydaktyczne realizuje bezpośrednio w dwóch obiektach w Urszulinie oraz w Zauczu Starym, a także na terenie całego obszaru parku poprzez odpowiednią jego infrastrukturę.
Ośrodek Dydaktyczno – Administracyjny Poleskiego Parku Narodowego w Urszulinie, przy ulicy Lubelskiej 3a to z jednej strony siedziba dyrekcji parku a z drugiej kompleks edukacyjny doskonale przygotowany do przyjmowania turystów chcących teoretycznie zapoznać się historią Polesia i Poleskiego Parku Narodowego, jego przyrodą, geografią, flora i fauną.
Obiekt prócz pięknie zagospodarowanego terenu posiada w budynku administracyjnym salą projekcyjną oraz kilka sal wykładowych do prowadzenia zajęć ze słuchaczami. Tutaj znajduje się także Ośrodek Ochrony Żółwia Błotnego, w którym prowadzone są badania nad młodymi żółwikami do czasu, gdy będzie możliwość wypuszczenia ich do naturalnego ich środowiska na terenie parku. Tutaj też znajduje się stoisko z wydawnictwami związanym z PPN - mapami, przewodnikami, broszurami informacyjnymi oraz pamiątkami.
Ośrodek Dydaktyczno – Muzealny w Zauczu Starym, w którego skład wchodzi
1. Muzeum podzielone na pięć działów tematycznych – geograficzny, archeologiczny, historyczny, etnograficzny, przyrodniczy;
2. wiata ekspozycyjna;
3. ścieżka „Żółwik” z oczkiem wodnym;
4. ośrodek rehabilitacji zwierząt;
Teren Poleskiego Parku Narodowego posiada w swojej strukturze edukacyjnej oznakowane ścieżki przyrodnicze piesze i jedną rowerową. Są to
- ścieżka „Dąb Dominik”
- ścieżka „Perehod”
- ścieżka „Spławy”
- ścieżka „Obóz powstańczy”
- ścieżka „Żółwik”
- ścieżka „Mietiułka” - rowerowa o długości 21 km.
Na terenie PPN ustawiono wiele tablic informacyjnych i edukacyjnych oraz na naturalnych wzniesieniach kilka wież widokowych umożliwiających podziwianie panoramy niedostępnych terenów wodnych i torfowiskowych parku w okolicy Bagna Bubnów, Bagna Staw, Durnego Bagna oraz na ścieżce Perehod.

Szlaki turystyczne Poleskiego Parku Narodowego

Celem umożliwienia turystom odwiedzającym ten rejon województwa lubelskiego oraz poznania najciekawszych fragmentów Poleskiego Parku Narodowego poprowadzono przez park i jego otulinę kilka ogólnodostępnych, bezpłatnych szlaków turystycznych. Ich łączna długość wynosi 109 km, z czego 34 km prowadzi poprzez park. Niezwykle cenną cechą szlaków turystycznych jest ich powiązanie w wielu miejscach ze ścieżkami przyrodniczymi biegnącymi przez park narodowy, co zwiększa atrakcyjność tych szlaków, a jednocześnie dodaje im walorów edukacyjnych i poznawczych. Wszystkie szlaki są tak opracowane, by ułatwić gościom zwiedzającym Polesie zaplanowanie tras wycieczek, które zapewnią najbardziej satysfakcjonujące wędrówki piesze i rowerowe wycieczki prowadzące po terenie PPN. I tak
- szlak czerwony Partyzancki, przebiega przez Urszulin umożliwiając wizytę na terenie Ośrodka Dydaktyczno – Administracyjnego PPN, a dalej w kierunku na północny zachód krzyżuje się ze ścieżką przyrodniczą „Dąb Dominik";
- szlak czerwony biegnie też przy kompleksie Bagna Bubnów;
- szlak niebieski biegnie między innymi z Pieszowoli do Wytyczna prowadząc po części wzdłuż rowerowej ścieżki przyrodniczej „Mietiułka” oraz po części w pobliżu ścieżki przyrodniczej „Perehod";
- szlak żółty biegnący przez Wołoskowolę doprowadzi turystów do Muzeum PPN w Załuczu Starym;
- szlak żółty w innej jego części biegnie przy kompleksie Bagna Bubnów;
- szlak czarny historyczno - przyrodniczy o nazwie „Nałęcz" prowadzi miedzy innymi od Sosnowicy do Jamników przez miejscowości związane z bitwami i potyczkami oraz ze znanymi postaciami historycznymi takimi jak na przykład Tadeusz Kościuszko. Na szlaku tym można spotkać jeden z najciekawszych obiektów historycznych PPN sprzed 3500 lat - kurhan kultury trzcinnickiej;
- trzy szlaki czarne - łącznikowe (Zawadówka, Kol. Wola Wereszczyńska, Pieszowola).

Parkingi i pola biwakowe

Na terenie Poleskiego Parku Narodowego istnieją parkingi dla zmotoryzowanych turystów indywidualnych oraz wycieczek:
- w Pieszowoli na początku ścieżki „Pierehod”;
- w Kol. Łomnica przy szosie Urszulin – Sosnowica, gdzie znajduje się spore pole biwakowe tuż przy szlaku czerwonym i jednocześnie na początku ścieżki „Dąb Dominik”;
- w Babsku, gdzie również jest pole biwakowe w pobliżu szlaków żółtego i czerwonego ze studnią, ale woda nie nadaje się do picia, a w okresach suchych, woda w studni zanika. Na terenie wszystkich pól biwakowych znajdują się dość duże zadaszone wiaty turystyczne ze stołami i ławkami do siedzenia, wyznaczone są miejsca do palenia ognisk. Niestety jedną z podstawowych niedogodności pól biwakowych jest brak na nich ujęć wody w tym wody pitnej oraz natrysków. Dostępne są natomiast toalety.

Baza noclegowa na terenie Poleskiego Parku Narodowego

Na terenie PPN oraz w jego okolicy dość dobrze rozwinięta jest baza noclegowa hotelowa, agroturystyczna i indywidualna, z której ofertą można zapoznać się bezpośrednio w Internecie na przykład tutaj lub tutaj oraz na innych portalach.

Podsumowanie

Poleski Park Narodowy położony jest w tym rejonie ziemi lubelskiej gdzie historia nie sprzyjała rdzennym mieszkańcom. Polityczne swary, wynaradawianie, bratobójcze walki sprawiły, że dzisiaj ten teren jest mocno wyludniony. Polesie Zachodnie to jednak obszar unikatowy w skali globalnej. Piękny i ważny ekologicznie nie tylko dla województwa lubelskiego czy nawet Polski, ale dla całej ludzkości, o czym świadczy prestiżowy tytuł i światowa funkcja ekologiczna Rezerwatu Biosfery UNESCO-MA.
W Poleskim Parku Narodowym można zakochać się od pierwszego wejrzenia co stało się w moim przypadku i z chęcią wracać wielokrotnie z powrotem w inne jego rejony by obejrzeć, poznać, odpocząć, pooddychać świeżym powietrzem, posłuchać śpiewu ptaków i poobserwować reliktową przyrodę unikatową w skali europejskiej. O Poleskim Parku Narodowym można by mówić i pisać wiele, ale jestem przekonana, że nic nie zastąpi osobistego odwiedzenia tego magicznego miejsca, do czego wszystkich serdecznie zachęcam.