Matura z polskiego. Jak napisać dobrą interpretację wiersza?

W pierwszej części arkusza maturalnego na poziomie podstawowym od 2015 roku pozostały zadania testowe sprawdzające rozumienie tekstów nieliterackich: popularnonaukowych, publicystycznych lub politycznych. W drugiej części należy sformułować dłuższą wypowiedź pisemną, nadal nie krótszą niż 250 słów. W miejsce wypracowania analityczno-interpretacyjnego w związku z tekstem literackim (ze starej formuły egzaminu) pojawiają się dwa zadania do wyboru: rozprawka problemowa lub interpretacja utworu lirycznego.

Arkusz na poziomie rozszerzonym zawiera jedną część. W niej również można dokonać wyboru zadania. W nowej formule trzeba napisać wypracowanie w formie wypowiedzi argumentacyjnej lub interpretacji porównawczej. Praca pisemna na tym poziomie musi zamierać przynajmniej 300 słów.

Czytaj także: Matura z polskiego 2015. Jak napisać dobrą rozprawkę maturalną?

Ogólne zasady rozwiązywania zadań maturalnych z języka polskiego na obu poziomach są podobne. Każdy rodzaj wypracowania ma charakter wypowiedzi argumentacyjnej, w której trzeba wykazać się umiejętnością formułowania oraz uzasadniania własnego stanowiska. Większość osób wybiera rozprawkę problemową, jednak niektórzy podejmują się zadania trudniejszego (bo wymagającego większych kompetencji analityczno-interpretacyjnych), czyli napisania interpretacji utworu.

W przypadku zadań interpretacji tekstu literackiego należy postawić tezę interpretacyjną, a następnie jej dowodzić poprzez analizę utworu. Zadanie piszącego polega na tym, by przedstawić w przekonujący sposób własne odczytanie sensu utworu przy wykorzystaniu właściwych kontekstów interpretacyjnych. Interpretacja to wykładnia tekstu, tzn. wyjaśnienie sensów ideowych zawartych w utworze w procesie jego poznawania.

Interpretacja musi być zawsze wyprowadzona z tekstu. Pisanie o tym, czego nie ma w tekście lub co jest z nim sprzeczne, będzie skutkować błędem interpretacyjnym lub nadinterpretacją.

Jak napisać interpretację utworu lirycznego?

1. Przeczytaj uważnie wiersz. Zwróć uwagę na tytuł, który często bywa kluczem do interpretacji.
2. Sformułuj problem poruszony w tekście. Określenie problematyki decyduje o dalszej pracy.
3. Wyszukaj i podkreśl w wierszu słowa kluczowe. Mogą one wyznaczyć kierunek interpretacji.
4. Wskaż w utworze nawiązania kulturowe i literackie – np. odwołania do antyku, Biblii; związki ze światopoglądem epoki, z której pochodzi tekst; odniesienia do biografii autora, aluzje literackie.
5. Rozpoznaj gatunek liryczny (np. pieśń, hymn, psalm, tren, fraszka).
6. Określ tematykę utworu (np. liryka miłosna, refleksyjno-filozoficzna, religijna, żałobna, autotematyczna).
7. Rozpoznaj sytuację liryczną (komunikacyjną) w wierszu – kim jest osoba mówiąca i do kogo się zwraca (adresat wypowiedzi lirycznej).
8. Scharakteryzuj osobę mówiącą – w jaki sposób się ujawnia, w czyim imieniu się wypowiada, jakie emocje ujawnia, co można powiedzieć o jej postawie wobec świata).
9. Opisz sytuację liryczną – określ, w jakich okolicznościach wypowiada się osoba mówiąca (np. sytuacja wyznania, modlitwy, rozmowy). Scharakteryzuj wyrażone w tekście uczucia i refleksje, określ nastrój wiersza.
10. Wskaż typ liryki (np. liryka bezpośrednia, pośrednia, podmiotu zbiorowego).
11. Opisz kompozycję utworu – określ zamysł kompozycyjny.
12. Przyjrzyj się wersyfikacji – budowie strof, wersów, rymów.
13. Określ typ obrazowania (realistyczne, fantastyczne, deformujące).
14. Zwróć uwagę na środki stylistyczne:
- składniowe: anafora, antyteza, apostrofa, elipsa, inwersja, paralelizm składniowy, powtórzenie, przerzutnia, pytanie retoryczne, wykrzyknienie, wyliczenie;
- semantyczne: alegoria, animizacja, antropomorfizacja, epitet, hiperbola, metafora, metonimia, oksymoron, personifikacja, peryfraza, symbol;
- fonetyczne: aliteracja, instrumentacja głoskowa, onomatopeja;
- słowotwórcze: neologizm, zdrobnienie, zgrubienie, złożenie.
Zinterpretuj je i określ ich funkcję w utworze.
15. Pamiętaj, aby przeanalizować i interpretować wiersz w takim zakresie, w jakim jest to istotne dla rozważenia problemu poruszonego w utworze i uzasadnienia przyjętej tezy. Można przyjąć rożne strategie pracy z tekstem, np. szukać słów kluczowych – istotnych dla odczytania sensu lub wyjść od analizy sytuacji komunikacyjnej.

Głównym zadaniem zdającego jest przedstawienie właściwej interpretacji, niesprzecznej z utworem. Jak do niej dotrzeć? Zobacz na kolejnej stronie -->

Omówienie poetyki (formy) utworu powinno mieć charakter służebny wobec interpretacji, czyli analiza ma prowadzić do interpretacji. Rozpoznanie właściwości danego utworu umożliwia pełny odbiór i pozwala na właściwe odczytanie.
W wypracowaniu należy przywołać szerokie i różnorodne konteksty interpretacyjne. Kontekst to układ odniesienia, który tłumaczy, objaśnia sensy utworu. Akt lektury będzie pełny, gdy zostaną przywołane wpisane w utwór konteksty. Im rozleglejsze konteksty interpretacyjne zostaną uruchomione, tym pełniejsze i wnikliwsze będzie odczytanie utworu.

Oto przykłady kontekstów interpretacyjnych:
- literacki – funkcjonowanie interpretowanego zagadnienia w innych utworach literackich;
- kulturowy – odniesienie do tradycji kulturowej (np. antycznej, biblijnej) związanej z omawianym wierszem; odwołanie do pozaliterackich tekstów kultury (jak filmy, spektakle teatralne, obrazy, plakaty, rzeźby, komiksy itp.);
- macierzysty (biograficzny) – uwzględnienie biografii autora, jeśli pozostaje w związku z tekstem,
- historyczny – rozpoznanie związków z wydarzeniami historycznymi, odnoszącymi się do utworu;
- historycznoliteracki – odwołanie do twórczości autora i epoki, w której tworzył, prądów filozoficznych i artystycznych, z jakimi tekst jest związany;
- osobisty – wykorzystanie doświadczenia lekturowego i życiowego odbiorcy, jego światopoglądu, gustu, upodobań, preferencji i wyborów.

Należy unikać odbioru spontanicznego, niekierującego się żadnym, z góry ustalonym porządkiem lektury. Nie wolno czytać wbrew intencjom autora. Interpretujący musi się zainteresować swoistością utworu, a może skonfrontować utwór z własnymi doświadczeniami, w własnym porządkiem wartości.

Szczegółowe kryteria oceniania interpretacji utworu poetyckiego zobacz na kolejnej stronie -->
Za rozwiązanie zadania interpretacyjnego w formie wypowiedzi argumentacyjnej otrzymuje się maksymalnie 50 punktów.

Kryteria oceny interpretacji utworu poetyckiego:

Koncepcja interpretacyjna – 9 punktów.
Uzasadnienie tezy interpretacyjnej – 15 punktów.
Poprawność rzeczowa – 4 punkty.
Zamysł kompozycyjny – 6 punktów.
Spójność lokalna – 2 punkty.
Styl tekstu – 4 punkty.
Poprawność językowa – 6 punktów.
Poprawność zapisu – 4 punkty.

Wskazania dotyczące minimalnej objętości wypowiedzi stanowią przypomnienie podstawowego warunku, gwarantującego uzyskanie punktów we wszystkich kategoriach oceny. Jeśli praca będzie krótsza niż 250 czy 300 słów, zostaną przyznane punkty wyłącznie za część merytoryczną wypowiedzi, natomiast nie będzie możliwości uzyskania punktów za formę, czyli kompozycję, styl, język i zapis.

Jeśli w pracy nie zostanie postawiona teza interpretacyjna, egzaminator nie przyznaje punktów w pozostałych kategoriach. Jeśli w pracy brakuje uzasadnienia, praca również nie otrzymuje punktów za formę.
Oznacza to, że najważniejszymi kryteriami oceny interpretacji utworu poetyckiego jest – podobnie jak w rozprawce problemowej – formułowanie stanowiska i argumentowanie. W tym wypadku zdający powinien wskazać całościowy sens utworu, a także przedstawić trafne, pogłębione, powiązane z tekstem argumenty za właściwym jego odczytaniem.