Na granicy...

Ludzie z tym zespołem nie mają łatwo. Żyją na ciągłej huśtawce emocjonalnej. Można ich określić mianem balansujących na granicy życia. O czym mowa? O zespole Borderline. Czym jest? Czym się charakteryzuje? Na te oraz inne pytania odpowiada mój dzisiejszy gość- psycholog Monika Kotlarek. Zapraszam do lektury!

Na dobry początek parę słów o naszej rozmówczyni: Monika Kotlarek- psycholog, ukończyła Szkołę Wyższą Psychologii Społecznej we Wrocławiu, a obecnie szkoli się na psychoterapeutę poznawczo-behawioralnego. Autorka bloga „Psycholog Pisze”.

Weronika Wyrębska:Czym charakteryzuje się osobowość Borderline?
Monika Kotlarek: Osobowość borderline inaczej nazywana osobowością z pogranicza, charakteryzuje się bardzo silną niestabilnością, która dotyczy wszystkich (a na pewno bardzo wielu) aspektów życia i funkcjonowania chorego. Ta niestabilność dotyczy emocji, postrzegania własnego wizerunku i zachowań.
To bardzo skomplikowane zaburzenie. Według DSM-IV-TR, czyli klasyfikacji zaburzeń psychicznych, charakteryzuje się ono:
• ogromny lęk przed opuszczeniem (realnym np. przez partnera czy terapeutę) po wyobrażone;
• niestabilne relacje z innymi, częste idealizowanie innych ludzi lub skrajne obniżanie ich wartości;
• zaburzenia tożsamości, problemy z określeniem „jestem jestem”;
• impulsywność w przynajmniej dwóch kategoriach (wydawanie pieniędzy, seks, nadużywanie substancji psychoaktywnych, nieostrożna jazda, obżarstwo);
• powtarzające się samookaleczenia lub groźby samobójcze;
• drażliwość, lęk;
• poczucie pustki;
• częste wybuchy złości, wdawanie się w bójki, duża agresja;
• tymczasowe objawy paranoi jako reakcja na stres

Dlaczego to zaburzenie określamy mianem osobowości z pogranicza?
Jak sama nazwa wskazuje (border – granica i line – linia) i jak pokazuje charakterystyka tego zaburzenia osobowości, pacjent cierpiący nieustannie balansuje na granicy. Granicy emocji, życia, lęku, złości. Jest impulsywny. Jego nastrój i zachowanie mogą się zmieniać z godziny na godzinę lub z minuty na minutę. Gwałtownie reagują na stres. Bywają agresywni, także w stosunku do samych siebie (samookaleczenia, uderzanie w ściany, drapanie do krwi).

Kiedy można mówić o zaburzeniach osobowości?
Tworzą się, gdy w procesie kształtowania się osobowości, człowiek wypracuje sobie sztywne cechy, które nie przystosowują go do życia i wymagań społeczeństwa.
Zaburzony wzorzec zachowań musi się ujawniać w przynajmniej 2 z dziedzin życia jak: poznanie (uwaga, pamięć, koncentracja, uczenie się), emocjonalność, relacje międzyludzkie, kontrola odruchów.
Problemy w sytuacjach społecznych i osobistych (wchodzenie w niebezpieczne związki, nieumiejętność przestrzegania prawa itp.).
Rozpacz, która prowadzi do koniecznej interwencji klinicznej.
Stabilny i długotrwały zły wzorzec zachowań, który kształtuje się w okresie dojrzewania.
(za: Carson, Robert. C. Psychologia zaburzeń vol. 1. Człowiek we współczesnym świecie. Wyd. GWP (2003).)

Kto częściej zapada na tę chorobę? Kobiety czy mężczyźni?
W ogólnej populacji osób dorosłych, borderline to 1,1-2,5% , w tym około 75% chorych to kobiety. Niestety do dziś nie wiadomo, dlaczego akurat taki stosunek zachorowalności wśród kobiet występuje.

Jak wygląda leczenie? W jaki sposób wygląda terapia?
W leczeniu najtrudniejsza jest przede wszystkim jednoznaczna diagnoza. Ze względu na wiele różnych zachowań chorego, jego nagłe zmiany nastroju czy agresję, często diagnozuję się np. ADHD, zaburzenia depresyjne itp.
Ważne jest, by pracę lekarza psychiatry i farmakoterapię połączyć z terapią.
Należy pamiętać, że przy borderline występują często niebezpieczne zachowania takie jak samookaleczenia czy próby samobójcze lub np. poważne zaburzenia odżywiana.
W takim przypadku leczenie się hierarchizuje. Najpierw należy się zająć kwestiami życia i śmierci (kryzysy, próby samobójcze, anoreksja), polega to głównie na interwencji kryzysowej. Następnie nawiązanie relacji terapeutycznej, które może trwać bardzo długo ze względu na brak zaufania i ciągłe idealizowanie/dewaluowanie osoby terapeuty oraz na trudność w wyznaczeniu jasnych i nieprzekraczalnych granic współpracy (jak np. kontakty osobiste poza gabinetem, wydzwanianie, próby zaprzyjaźnienia się itp.).
Następnie pracujemy nad wszelkimi przejawami autodestrukcji od samookaleczeń po zażywanie substancji psychoaktywnych.
Dopiero na końcu, pracuje się nad innymi problemami. Poznajemy schematy myśli i zachowań pacjenta, przepracowujemy z nim wszelkie urazy itp.

Czy osoba cierpiąca na Borderline jest w stanie normalnie funkcjonować w życiu społecznym? Zbudować trwały związek?
Jeśli chory zostaje ustabilizowany farmakologicznie i aktywnie pracuje z psychoterapeutą, to może normalnie funkcjonować w życiu społecznym, mieć i utrzymać pracę, studiować czy zbudować związek partnerski. Wymaga to jednak zaangażowania i dużej ilości pracy, także własnej pacjenta, przy wsparciu rodziny i specjalistów.

Jak rodzina może pomóc osobie z tym zespołem?
Najważniejsze jest jak najdokładniejsze zrozumienie problemu. Przede wszystkim edukacja, w tym pytanie wprost lekarza psychiatry i psychoterapeuty o to, czym się charakteryzuje borderline i jakich zachowań mogą się spodziewać. Dodatkowo wszelkie rzetelne informacje naukowe, jakie będą w stanie znaleźć. Warto wiedzieć, na co się przygotować.
Chorzy bardzo często są trudni w codziennym funkcjonowaniu z nimi i można się spotkać ze stwierdzeniami, że dla rodziny są „ciężarem”.
Pomocne mogą być także np. książki pisane z perspektywy pacjentów. Doskonały obraz tego zaburzenia przestawiony jest w książce pt. „Uratuj mnie. Opowieść o złym życiu i dobrym terapeucie.” autorstwa Rachel Reiland. Osobiście bardzo tę pozycję polecam, by dowiedzieć się, co dzieje się w umyśle osoby cierpiącej na to zaburzenie i jak mogą wyglądać jego zachowania na co dzień.

Czy taka osoba odnajduje się w pracy?
Na początku leczenia lub jeszcze przed diagnozą, często bywa tak, że pacjenci w pracy czy np. na studiach mają duże problemy. Często pracują zajmują stanowiska poniżej swoich kwalifikacji lub nie podejmują pracy w ogóle. Miewają problemy ze skończeniem edukacji.
Szybko się denerwują. Wiele osób i sytuacji sprawia, że się bardzo stresują, a co za tym idzie, mogą być agresywni i niebezpieczni, także dla innych, chociaż przede wszystkim dla siebie.
Jednak leczenie i terapia, mają za zadanie wprowadzić pacjenta znów do społeczeństwa, zmienić jego sztywne, nieprzystosowawcze schematy myślenia i działania. I dzięki temu pomóc mu wrócić do tej tak zwanej potocznie „normalności”. Do pracy, szkoły, przyjaciół, kółek zainteresowań itd.

Czy zaburzenie Borderline jest groźne?
Groźne bywa szczególnie dla samego chorego. Przypadkowy seks, nieuważna jazda samochodem, samookaleczenia, głodzenie się, obżarstwo czy próby samobójcze zawsze mogą (ale nie muszą) skończyć się tragicznie.
Dodatkowo pacjenci mogą stosować substancje psychoaktywne, jako sposoby samoleczenia, a to może prowadzić do uzależnień.

Jak wygląda to wszystko dla terapeuty leczącego to zaburzenie? Jak czuje się osoba, która leczy to zaburzenie? Jak dużego nakładu pracy to wymaga?
Leczenie zaburzenia osobowości typu borderline jest bardzo trudne. Z reguły pacjenci mają duży problem z zaufaniem przez co trudno jest wypracować relację terapeutyczną lub bardzo mocno przywiązują się do terapeuty (z lęku przed odrzuceniem) i po godzinach terapii także próbują ich angażować w swoje życie.
Potrafią dzwonić z każdą sprawą, z którą trudno im sobie poradzić (czasem pozwala się pacjentom dzwonić, gdy są w silnym kryzysie).
Dodatkowa trudność, to niestabilność w niemal każdym aspekcie życiowym pacjenta, łącznie z problemami z regularnym przychodzeniem na terapię.
Złożoność tego zaburzenia wymaga też od terapeuty doświadczenia, cierpliwości, dużego zaangażowania i superwizji, które i jemu pozwolą dany przypadek konsultować i wspierać się wiedzą i doświadczeniem innego specjalisty w leczeniu chorego z borderline.

Jakie są przyczyny zapadania na tą chorobę?
Wśród przyczyn zachorowalności na borderline wymienia się np. fizyczne, psychiczne lub seksualne maltretowanie dziecka; poważne zaniedbania dzieci; długotrwała rozłąka z opiekunami; traumy z dzieciństwa; czynniki genetyczne; dziedziczenie; nadaktywność ciała migdałowatego, czy problemy z neuroprzekaźnikami w mózgu.