O wpływie Kalwina na współczesność

Trudno więc wyobrazić sobie lepsze uczczenie pięćsetlecia urodzin Jana Kalwina niż wydanie poważnej monografii poświęconej jego myśli, w której Kalwin i kalwinizm ukazane zostały w sposób całościowy i obiektywny jako wielki nurt odnowy w łonie chrześcijaństwa. Autorem książki "Jan Kalwin. Studium kształtowania kultury Zachodu" jest Alister McGrath, profesor teologii historycznej na Uniwersytecie w Oxfordzie, teolog i duchowy anglikański, znany z żarliwej polemiki z tzw. ateizmem naukowym (autor książki "Bóg nie jest urojeniem. Złudzenie Dawkinsa") poradził sobie doskonale z ogromem analizowanego materiału (pozyskanego także dzięki własnym studiom i poszukiwaniom nowych źródeł historycznych), swobodnie łącząc wnikliwe analizy z kontekstem społeczno-politycznym wystąpienia Jana Kalwina jak i przedstawiając najważniejsze idee teologiczne reformatora z Genewy.

Powstała przez to książka, która jest zarazem ważnym dziełem naukowym, rzucającym nowe światło na Kalwina i kalwinizm, jak i pasjonującym opisem zmagań wybitnej jednostki, uwikłanej w bieżące sprawy społeczne i polityczne, dążącej do odnowy chrześcijaństwa. Co ważne dla lektury, McGrath pisze z pasją, z chęcią dogłębnego zrozumienia Kalwina, co jednak nie narzuca mu określonej z góry wizji jego osoby i nauki. Autor nie ma żadnej narzuconej tezy do udowodnienia. W wielu miejscach ukazuje uwikłanie Kalwina w bieżącą politykę i spory, rozważa choćby bolesne dla Kalwina wydarzenie, jakim był proces i egzekucja Miguela Serveta. Przede wszystkim jednak autor konsekwentnie i przekonująco ukazuje wpływ idei Kalwina na kulturę zachodnią i w tym tkwi istota jego dzieła.

Kalwinowi przyszło żyć w czasach trudnych dla chrześcijaństwa, poziom wykształcenia duchowieństwa był słaby, jego styl życia odbiegał od ideałów ewangelicznych, duchowni, głównie biskupi uwikłani byli w politykę, co podkopywało autorytet Kościoła. Narastające nastroje antyklerykalne, połączone z fenomenem religii osobistej naszkicowanym m.in. w "Enchiridione" Erazma z Rotterdamu były znakiem, iż reforma jest potrzebna. Podkreślali to różni pisarze renesansowi na długo przed wystąpieniem Lutra. Chrześcijaństwo dojrzewało więc do zmian.

Kalwin, którego okres wczesnej formacji z braku jakichkolwiek świadectw jest dla nas póki co
zagadką, podejmuje studia, raczej nie teologiczne, w Paryżu. Ojciec Kalwina widział jednak
inne powołanie dla swego syna i ostatecznie zabiera go z Paryża do Orleanu na dające lepsze zarobki w przyszłości studia prawnicze. Tam Kalwin spotyka się z humanizmem mówiącym o potrzebie odnowy Kościoła, poznaje też filologiczne zasady interpretacji tekstu zgodnie z kontekstem historycznym i językowym.

Nagle jednak, pod wpływem nawrócenia, zmienia się z humanisty w reformatora. Kalwina uwalnia się, jak sam pisze, od "zabobonów papiestwa", by zwrócić się bezpośrednio ku Ewangelii. Bieg wydarzeń sprawia, iż Kalwin dostrzega wagę swoich nowych poglądów religijnych, które grożą w istocie destabilizacją sytuacji społeczno-politycznej.

Wedle McGratha fundamentem pojmowania chrześcijaństwa przez Kalwina stało się przekonanie, iż Bóg potrafi się komunikować z ludźmi za pomocą ludzkiego języka. Jego zaś koncepcja akomodacji, czyli dostosowania słów Pisma Świętego do ludzkich możliwości, to wedle autora jeden z najwartościowszych przyczynków Kalwina do rozwoju myśli chrześcijańskiej.

Nie sposób streścić ciekawych tez McGratha o teologii Kalwina, jego organizacji życia religijnego w Genewie czy wreszcie rozwoju kalwinizmu. Osobną wielką częścią rozważań autora jest wpływ kalwinizmu na współczesną etykę pracy (McGrath koryguje jednak trochę tezy Maxa Webera), na rozwój amerykańskiej religii obywatelskiej czy koncepcji naturalnych praw człowieka.
Praca o reformatorze z Genewy ukazuje więc nie tylko jego główne poglądy i dzieje życia, ale ukazuje w jak wielu wymiarach współczesnej kultury obecna jest jego myśl i wyrosły na niej kalwinizm, który, jak uważał cytowany przez autora Ernst Troeltsch, jest jednym z tych rzadkich momentów w nowożytnej historii, kiedy chrześcijaństwo bardziej formowało świat niż się do niego dostosowywało.