Sejny. Podsumowanie Roku Henryka Sienkiewicza na Litwie

W Sejnach w siedzibie Muzeum Ziemi Sejneńskiej w dniu 1 lipca 2017 r. odbyła się międzynarodowa konferencja „Sienkiewiczowska Lauda w 100. rocznicę śmierci Noblisty na drodze wspólnej historii Polaków i Litwinów”. Zgromadziła ona twórców i uczestników przedsięwzięć, mających na celu współpracę polsko-litewską w dziedzinie kultury. Okazją do spotkania środowisk polskich i litewskich była chęć podsumowania działań, mających na celu upamiętnienie Roku Henryka Sienkiewicza na Litwie - „Pro memoria Nobliście Henrykowi Sienkiewiczowi”.

Podczas uroczystości uhonorowano organizatorów obchodów poprzez wręczenie Listów dziękczynnych jako "świadectw publicznego uszanowania dla oddolnej ludzkiej inicjatywy w kształtowaniu naszej dzisiejszej tożsamości, wyrosłej ze wspólnego wielkiego dziedzictwa kulturowego jakim była Pierwsza Rzeczpospolita, wspólna Ojczyzna wielu narodów Europy środkowo-wschodniej".

W uroczystości wziął udział Konsul RL Vaclovas Stankevičius oraz reprezentujący władze Radziwiliszek Andrius Abromavičius z małżonką. Przybyli również z Litwy: delegacja Oddziału Wędziagolskiego Związku Polaków na Litwie z prezesem Ryszardem Jankowskim i wiceprezeską Leonią Piotrowską oraz Antanas Narvidas z Laudy.

Czytaj więcej: Pro memoria Henrykowi Sienkiewiczowi w Sejnach.

Patronat nad konferencją przyjęli: Starosta Sejneński Piotr Franciszek Alszko, Sejneńskie Towarzystwo Opiieki nad Zabytkami i Parafia Rzymsko-Katolicka w Sejnach. Jednostkami wspierającymi przedsięwzięcie były: Narodowe Centrum Kultury, Związek Gmin Wiejskich Województwa Podlaskiego, Wójt Gminy Puńsk, Wójt Gminy Krasnopol, Wójt Gminy Giby, Wójt Gminy Sejny, Filmosfera Tadeusza Bystrama.

Konferencję rozpoczęło wystąpienie historyka i badacza Kresów, dra Jana Skłodowskiego, który odegrał zasadniczą rolę w organizacji Roku Sienkiewiczowskiego na Litwie. Zawierało ono zrąb zagadnień, które stanowiły przedmiot zainteresowania organizacji włączonych we współpracę polsko-litewską.
Tytułem wprowadzenia dr Jan Skłodowski szeroko zarysował historyczny kontekst stosunków polsko-litewskich, które ukształtowały sytuację znaną z Potopu Henryka Sienkiewicza. Historyczny wykład objął omówienie szeregu unijnych związków Polski (Korony Polskiej) i Litwy (Wielkiego Księstwa Litewskiego), poprzedzających ten moment w dziejach – literacko zmitologizowany, jak i akty późniejsze - unie w: Krewie, wileńsko-radomska, horodelska, grodzieńska, mielnicka, przywilej bielski, lubelska, Konstytucja 3 Maja i Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów.

Szczególne znaczenie nadał dr Jan Skłodowski unii horodelskiej (1413), która miała też istotne znaczenie dla Sienkiewiczowskiej interpretacji polsko-litewskich dziejów. Autor Trylogii niejednokrotnie odwoływał się do postanowień praojców zapisanych w akcie unijnym, wskazując go jako szczytne osiągnięcie polityczne. Treść preambuły tego aktu przypomniał dr Skłodowski jako „ważne przesłanie budowania jedności i zgody w stosunkach obu narodów”:

„Miłość tworzy prawa, rządzi królestwami, zakłada miasta, prowadzi do dobrego stanu Rzeczypospolitej, wydoskonala cnoty cnotliwych, a kto nią pogardzi, ten wszystko utraci. Dlatego też my wszyscy zebrani — prałaci, rycerstwo i szlachta Korony polskiej, chcąc spocząć pod puklerzem miłości, i przejęci pobożnem ku niej uczuciem, złączyliśmy się i związali, a niniejszym dokumentem stwierdzamy, że łączymy się i wiążemy nasze domy i rody, nasze rodziny i herby ze wszystką szlachtą i bojarami litewskimi tak, by odtąd i po wsze czasy mogli się posługiwać tymi naszymi herbami i godłami, jakie posiadamy od naszych ojców i przodków, by ich używali jako świadectwa prawdziwej miłości tak, jak gdyby je dziedzicznie po swoich własnych przodkach posiedli. Niech się więc łączą z nami w miłości oraz braterstwie, i niech będą nam równi wspólnością herbów tak, jak nimi już są wspólnością wiary, praw i przywilejów”.

Jako rzecznik i realizator deklaracji twórców unii horodelskiej, jak i Henryka Sienkiewicza, który je upowszechniał w słowie i wcielał w czyn, dr Jan Skłodowski zrelacjonował wydarzenia, które świadczyć mogą o kontynuacji idei. Poprzedził swoją opowieść wykładem na temat tradycji kulturowej, utrwalonej w arcydziełach literackich: Panu Tadeuszu Mickiewicza i Potopie Sienkiewicza. W prezentacji wartości dworu szlacheckiego i zaścianków szlacheckich na Litwie w obu wizjach artystycznych podkreślił dr Jan Skłodowski wspólny kontekst historyczny utworów, który wywarł wpływ na wymowę ideową dzieł. W związku z tym uznał badacz Sienkiewicza za kontynuatora Mickiewicza w ukazaniu problematyki polsko-litewskiej czasu walki z najeźdźcami.

Z relacji z organizacji uroczystości na Laudzie w 2016 r. uczestnicy spotkania poznali fakty i kulisy działań, jakie zaowocowały upamiętnieniem, Henryka Sienkiewicza jako piewcy Laudy w Wodoktach i Bystrampolu. Dr Jan Skłodowski w czasie wielokrotnych wypraw na Kresy nawiązał kontakty, dzięki którym doszło do współpracy z litewskimi środowiskami. Inicjatywę umieszczenia tablicy poświęconej Henrykowi Sienkiewiczowi w Wodoktach wyraził już w 2013 r. podczas spotkań na Laudzie, gdy współpracował ze Związkiem Polaków na Litwie w oddziale w Wędziagole. Zaprosił przedstawicieli Sejneńskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w 2015 do Wędziagoły i do Wodoktów na pierwsze robocze spotkanie z władzami lokalnymi z Szczedrobowa i Radziwiliszek. W ten sposób została nawiązana współpraca z Sejneńskim Towarzystwem Opieki nad Zabytkami, która zaowocowała szeregiem materialnych aktów w roku 2016. Dr Jan Skłodowski, inicjując umieszczenie tablicy w Wodoktach, wykonał jej projekt, zredagował tekst, wybrał model do wykonania plakiety-medalionu (wg modelu z Muzeum w Woli Okrzejskiej). Przy współpracy z Fundacją Pomoc Polakom na Wschodzie przygotował projekt uroczystości, kosztorys i zapewnienie finansowania przez stronę polską i litewską. Nawiązanie współpracy w tym projekcie z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego pozwoliło uzyskać sfinansowanie tablicy pamiątkowej dla Wodoktów. Tablica została umieszczona na ścianie kościoła w Wodoktach staraniem Sejneńskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami; została ona wykonana przez zakład kamieniarski Wojciecha Puczyłowskiego w Krasnopolu k. Sejn. Życzliwie wspołpracę podjął proboszcz parafii w Szczedrobowie i kościoła filialnego w Wodoktach, ks. Remigijus Jurevičius.

O przebiegu uroczystej wyprawy na Laudę w dniach 18-22 września 2016 r. opowiadali także inni uczestnicy przedsięwzięcia: Jarosław Domosławski, Tadeusz Bystram, Lechomir Domaszewicz. Obchody Sienkiewiczowskie na Laudzie były objęte patronatem honorowym Marszałka Senatu RP, Stanisława Karczewskiego. W uroczystości wzięli udział goście z Polski i Litwy, a także mieszkańcy Laudy i przedstawiciele miejscowych władz. W Wodoktach odczytano także list od ministra kultury i dziedzictwa narodowego Piotra Glińskiego.

W czasie spotkania dziękowano instytucjom, które przyjęły ciężar organizacyjny realizacji upamiętnienia pisarza na Litwie: Fundacji Pomoc Polakom na Wschodzie, Gminie Sidabravas i Merostwu Radziwiliszki, Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Sejneńskiemu Towarzystwu Opieki nad Zabytkami.

Uroczystość odsłonięcia na ścianie kościoła w Wodoktach pamiątkowej tablicy z tekstem w dwóch językach i z medalionem przedstawiającym autora Potopu z udziałem przedstawicieli miejscowych władz, przyjezdnych gości, młodzieży szkolnej i mieszkańców Wodoktów miało miejsce 19 września 2016 r. Wydarzenie upamiętniły akty erekcyjne w obu językach: polskim i litewskim.

Akt erekcyjny w języku polskim
Akt erekcyjny w języku litewskim

Akt odsłonięcia i poświęcenia tablicy poprzedziły: spotkanie przy pomniku Witolda Wielkiego, złożenie wiązanek kwiatów, występ miejscowej orkiestry dętej, a także msza św. w miejscowym kościele za duszę Henryka Sienkiewicza w setną rocznicę śmierci, koncelebrowana w językach litewskim i polskim, przez proboszcza parafii Wodokty ks. Remigijusa Jurevičiusa i kapłana z Polski – ks. kan. Stanisława Staręgę, proboszcza parafii w Okrzei (parafia miejsca urodzenia Henryka Sienkiewicza).

Rok Sienkiewiczowski na Laudzie uczciła również Historyczno-literacka konferencja, zorganizowana przez dra Jana Skłodowskiego, poświęcona Henrykowi Sienkiewiczowi. Patronat naukowy nad sesją sprawował Instytut Literatury Polskiej Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, dyrektor prof. dr hab. Ewa Paczoska. W czasie konferencji wygłoszono jedenaście referatów (po polsku i po litewsku dzięki symultanicznemu przekładowi Ireny Duchowskiej ze Zwiążku Polaków na Litwie):

Mgr Agnieszka Kowalska-Lasek, kierownik, Muzeum Henryka Sienkiewicza, Oblęgorek
– Muzeum Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku

Mgr Maciej Cybulski , dyrektor, Muzeum Henryka Sienkiewicza, Wola Okrzejska
– Muzeum Henryka Sienkiewicza w Woli Okrzejskiej

Dr Adrianna Adamek-Świechowska , historyk literatury, Wola Okrzejska
- Sienkiewiczowskie teatrum laudańskich zaścianków

Prof. dr hab. Jarosław Komorowski, Instytut Sztuki PAN, Warszawa, badacz Kresów

- Pieśń o ziemi naszej, czyli Henryka Sienkiewicza mapy Rzeczypospolitej

Dr Katarzyna Buczek , Wydział Pedagogiczny UW, Warszawa
- Pieczeń z suhaka i suszone wiśnie, czyli "Trylogia" od kuchni

Referat litewski – Ksiądz Antanas Valantinas

Dr Jan Musiał, Wyższa Wschodnioeuropejska Szkoła w Przemyślu
- Metaliterackie racje w sporze o historyczność powieści Henryka Sienkiewicza

Dr Dawid Osiński, Instytut Polonistyki UW , Warszawa

• Kobiety i mężczyźni, kobiecość i męskość w twórczości Henryka Sienkiewicza

Mgr Damian Makuch, Instytut Polonistyki UW , Warszawa
- Dylematy Sienkiewicza-podróżnika

Dr Stanisław Zawodnik, Stowarzyszenie Polskie, Genewa
– Henryk Sienkiewicz w Szwajcarii

Mgr Mariusz Olbromski , dyrektor, Muzeum J.i A. Iwaszkiewiczów w Stawisku k. Warszawy
– Szlakiem Henryka Sienkiewicza na Ukrainie .

Ponadto w czasie pobytu w Wodoktach zasadzono ponad sto dębów w setną rocznicę śmierci Henryka Sienkiewicza, co stanowi założenie Parku Przyjaźni Polsko-Litewskiej. O nazwie parku zdecydowały władze rejonowe w Radziwiliszkach. Wszystkie drzewa (strona polska dostarczyła 10, a strona litewska 100) otrzymały nazwy, m. in. Henryk, Oleńka, Kmicic, Maćko, Wołodyjowski, Skrzetuski. Społecznie sprawują opiekę nad zasadzonymi Sienkiewiczowskimi Dębami Pamięci w Wodoktach Antanas Narvidas oraz Leonas Budavicius.

Wyprawę wrześniową zakończył objazd historyczny szlakiem Sienkiewiczowskim po Laudzie (Mitruny, Pacunele, Goszczuny, Wołmontowicze, Rady, Upita, Podbrzezie-Muzeum Powstania Styczniowego) prowadzony przez historyka Petrasa Junkeviciusa. Oprawę artystyczną uroczystościom zapewniały koncerty fortepianowe Andrzeja Pileckiego z Wilna.

Pod adresem dra Jana Skłodowskiego – jako twórcy całego przedsięwzięcia, pełnomocnika wszystkich współpracujących instytucji - została odczytana podczas uroczystości podsumowania Roku Sienkiewicza na Litwie laudacja Starosty Sejneńskiego jako wyraz podziękowania za "wieloletnie zaangażowanie we wspieraniu wysoce twórczej działalności odkrywania zapomnianego, wspólnego dziedzictwa kulturowego Polaków i Litwinów".
Przedsięwzięcie Jana Skłodowskiego zainicjowało kolejny akt upamiętnienia postaci Henryka Sienkiewicza, tym razem z inicjatywy i fundacji litewskiego księdza Rimantasa Gudelisa w Bystrampolu koło Poniewieża. Podobna dwujęzyczna tablica poświęcona „piewcy Laudy” została umieszczona na odremontowanym przez niego pałacu familii Bystramów i odsłonięta 26 listopada 2016 r.

W uroczystościach, które zgromadziły ok. 150-200 osób, udział wówczas wzięli, m.in. mer rejonu poniewieskiego Povilas Zagunis, ks. dr Rimantas Gudelis, reżyser Tadeusz Bystram, dyrektor NCK Eliza Dzwonkiewicz. Ze strony ambasady RP w Wilnie obecny był dyrektor Instytutu Polskiego Marcin Łapczyński. Okolicznościowy list do uczestników uroczystości skierowała wiceminister kultury dr hab. Magdalena Gawin.

W pałacu w Bystrampolu w sali widowiskowej odbyła się premiera filmu dokumentalnego Litewskie drogi Potopu w reżyserii Tadeusza Bystrama. Film, którego powstawanie towarzyszyło wcześniejszym uroczystościom wrześniowym, został zrealizowany dzięki wsparciu udzielonemu przez Narodowe Centrum Kultury. Realizacja ta uświetniła również sejneńskie spotkanie.

Spotkanie bystrampolskie ożywiała dyskusja na temat relacji polsko-litewskich z udziałem Virginijusa Savukynasa, prof. dra Alfredasa Bumblauskasa, Rimvydasa Valatki oraz Alvydasa Nikžentaitisa, zorganizowana przez Forum Współpracy i Dialogu im. Jerzego Giedroycia.

W Sejnach uhonorowano księdza dra Rimantasa Gudelisa - twórcę tych bystrampolskich przedsięwzięć - jako realizatora szczytnej misji kulturowej.

W Sejnach odbyła się również promocja książki Alwidy Antoniny Bajor, wieloletniej dziennikarki "Magazynu Wileńskiego", niestrudzonej i pełnej pasji odkrywania zapomnianych śladów tworzących Laudę Sienkiewiczowską - Szlakiem bohaterów „Potopu” Henryka Sienkiewicza, będącej zbiorem reportaży powstałych w latach 90. Dzięki inicjatywie Lechomira Domaszewicza zespół tych artykułów znalazł się w oprawie książkowej i został upowszechniony szerokiemu gronu odbiorców. Książka, jak i pamiątkowy portret rocznicowy noblisty z napisami w języku polskim i litewskim, zostały ufundowane z inicjatywy Sejneńskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami we współpracy z Narodowym Centrum Kultury. W przedmowie Jarosław Domosławski napisał, że publikacja, stanowiąca przewodnik śladami bohaterów Sienkiewiczowskich po Litwie, jest - oprócz memorialnych tablic w Wodoktach i Bystrampolu oraz parku dębowego - hołdem oddanym pisarzowi w roku jubileuszu.

Potomek laudańskiej szlachty uwiecznionej w Potopie, Lechomir Domaszewicz przedstawił także podczas uroczystości aktualny stan kolejnego przedsięwzięcia – Fundacji Dzwonu „Henryk” dla parafii pw. św. Agaty w Wodoktach na Laudzie (lit. Vodoktai). Inicjatywę tę podjął z ukontentowaniem konsul litewski oraz środowiska litewskich księży. Fundusze na ten cel wpływają na specjalny rachunek bankowy Sejneńskiego Towarzystwa Opieki nad Zabytkami nr 47 9354 0007 0000 0005 7046 0001 Bank Spółdzielczy Sejny. W imieniu powołanego Komitetu Ufundowania Dzwonu "Henryk" Lechomir Domaszewicz podkreślał znaczenie moralne i patriotyczne tej inicjatywy, jak i jej symboliczny wydźwięk.

W Bazylice Sejneńskiej Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny uwieńczył spotkanie konferencyjne koncertem organowym Andrzej Pilecki. W repertuarze znalazły się utwory Michała Ogińskiego, Fryderyka Chopina i Stanisława Moniuszki.

Uroczystości sejneńskie, podsumowujące Rok Henryka Sienkiewicza na Litwie, służyły z pewnością zacieśnieniu współpracy polsko-litewskiej oraz wyznaczeniu celów na przyszłość. Jednym z nich - oprócz wspomnianej fundacji Dzwonu "Henryk" - jest zmodernizowanie dróg turystycznych na Laudzie.

Dziękuję Panu Lechomirowi Domaszewiczowi za udostępnienie zdjęć z uroczystości.