Tadeusz Polak. Konserwator zabytków z lilijką w życiorysie

Tadeusz Polak pochodził z chłopskiej rodziny. Urodził się 1 grudnia 1927 roku w Łopusznie, w dawnym województwie nowogrodzkim. Będąc uczniem miejscowej szkoły powszechnej wstąpił do drużyny harcerskiej im. hetmana Stefan Czarnecki. Wybuch wojny był dla młodego chłopca wielkim przeżyciem. Rozpoczął się czas przyśpieszonego dorastania.

Gdy jego ojciec był w Armii Andersa - powrócił do Polski w 1949 roku - młody Polak nie pozostawał obojętny na los ojczyzny. W 1943 roku podobnie jak wielu kolegów z harcerskiej drużyny wstąpił do miejscowego oddziału Armii Krajowej. W 1944 roku wraz z oddziałem partyzanckim uczestniczył w marszu na pomoc powstańczej Warszawie. W pierwszych dniach powstania podczas walk na terenie Dworca Gdańskiego został ranny. Wycofano go z pola walk do Puszczy Kampinoskiej.

Po upadku powstania Tadeusz Polak wraz z oddziałem „Zawiszy” poszedł w Góry Świętokrzyskie. Był tam do stycznia 1945 roku. W maju postanowił wyjechać do Gdańska. Po przyjeździe Tadeusz włączył się w odbudowę miasta. Nawiązał kontakty z harcerzami i wspólnie zakładali nowe drużyny. Został członkiem Komendy Rejonu ZHP, a następnie Hufca Harcerzy Gdańsk-Wrzeszcz.

W 1949 roku, gdy władze podjęły decyzję o likwidacji ZHP, był gotów do walki o swoje harcerstwo, o harcerskie ideały. Razem z Henrykiem Marzeckim założył konspiracyjna organizację „Szczerb”. Ta nielegalna organizacja skupiała byłych instruktorów i harcerzy starszych działała na terenie Gdańska, Bydgoszczy oraz Lublina. Zajmowano się w niej głównie akcją propagandową, drukowano ulotki i odezwy. W 1953 roku „Szczerb” czasowo przerwał działalność, gdyż podejrzewano przecieki do organów bezpieczeństwa. W istocie już pod koniec roku nastąpiły pierwsze aresztowania. Śledztwo w tej sprawie prowadził oficer śledczy Kazimierz Helmin. Sporządzony w lutym 1954 roku akt oskarżenia przeciwko członkom tajnej organizacji „Szczerb” podpisali prokuratorzy: Stanisław Urbaniak i Kazimierz Białkowski. W marcu tegoż roku Tadeusz Polak został skazany (już po zastosowaniu amnestii) na dwa lata i cztery miesiące więzienia oraz przepadek mienia i utratę praw na okres dwóch lat. Był to najwyższy wyrok w tej sprawie wydany przez sędziego Edwina Kęsika.

Tadeusz Polak więzienie w Sztumie opuścił w 1955 roku. Powrócił do życia na wolności, do pracy zarobkowej i zdobywania wykształcenia. W grudniu 1956 roku włączył się w proces reaktywowania Związku Harcerstwa Polskiego. Poznał wówczas osobiście harcerskie autorytety: Aleksandra Kamińskiego i Stanisława Broniewskiego "Orszę". Razem z legendarnym Józefem Grzesiakiem "Czarnym" odbudowywali gdańskie harcerstwo.

Tadeusz Polak został mianowany komendantem Hufca Harcerzy Gdańsk-Śródmieście. W owym czasie komendantką harcerek w Śródmieściu była koleżanka ze „Szczerbca” Halina de Corde (rok więzienia za harcerską konspirację). Po ustąpieniu z funkcji hufcowego Polak pozostał członkiem komendy hufca. Jednocześnie pracując w gdańskim oddziale Pracowni Konserwacji Zabytków starał się pozyskać obiekt na Dom Harcerza. Jego propozycja oddania harcerzom ruin fragmentu fortyfikacji z trzema basztami przy ul. Ogarnej zyskały aprobatę władz Gdańska. Po pięciu latach oddano do użytku wspaniale odrestaurowany zabytek z XIV wieku, który służy harcerzom do dziś.

Tadeusz Polak kierował Pracownią Konserwacji Zabytków w Gdańsku, a w 1965 roku został przeniesiony do Warszawy na stanowisko naczelnego dyrektora PPPKZ. Będąc w Warszawie nie podjął czynnej służby harcerskiej, jednak nadal utrzymywał kontakt ze starymi druhami. W latach 1988-1990 był członkiem Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, a w 1994-1997 był podsekretarzem stanu w Ministerstwie Kultury i Sztuki. W ostatnich latach swego życia prof. hm. Tadeusz Polak zajmował się organizacją Muzeum Harcerstwa. Zadanie to wykonał doskonale. Zmarł przed 25 listopada 2001 roku po ciężkiej chorobie.

W pierwszą rocznicę śmierci, dokładnie 9 listopada 2002 r. w Gdańsku na frontonie Domu Harcerza odsłonięto i poświęcono tablicę upamiętniającą postać profesora harcmistrza Tadeusza Polaka, a pobliskiemu placykowi nadano jego imię. Uroczystość zorganizowano w pierwszym dniu harcerskiego rajdu Szlakami Polskości Gdańska.

"To ważne, aby pozostawać wiernym harcerskim ideałom, służbie Bogu i Polsce - mówił do młodzieży harcerskiej arcybiskup Tadeusz Gocłowski - a dzisiaj mamy harcerskie, polowe warunki, które pomogą hartować ducha".

Podczas uroczystości odsłonięcia tablicy 304 Gdańska Drużyna Harcerska otrzymała imię harcmistrza Tadeusza Polaka. Proporzec dla drużyny przekazała córka bohatera. Drużyna nosząca imię profesora Polaka to nie jedyny ślad jego działalności. Pozostawił po sobie wiele odbudowanych zabytków w Gdańsku i w Polsce. Jest autorem kilku książek i albumów o zabytkach. Razem z Józefem Fajkowskim napisał książkę „Z dziejów konspiracyjnego harcerstwa polskiego w latach 1944-1956”.