Wielcy tarnowianie: Tadeusz Twardy, mościcki koryfeusz

Wszechobecny w mościckim sporcie i życiu publicznym Tadeusz Twardy wyświadczył wielkie zasługi dla Ziemi Tarnowskiej i jej mieszkańców. I choć nie o Mościcach będzie to artykuł, od poznania tej wyjątkowej tarnowskiej dzielnicy należy rozpocząć opowieść o Tadeuszu Twardym.

Mościce nie są bowiem zwykłą dzielnicą, jakich pełno w wielu polskich miastach. Pochodzący z Mościc właśnie, światowej sławy malarz Wilhelm Sasnal tak oto w jednym z wywiadów opisał fenomen tego miejsca:

"Przez większą część życia mieszkałem w Mościcach, ale ich wyjątkowość uświadomiłem sobie dopiero wtedy, kiedy zacząłem wyjeżdżać. (...) jest to unikalna, inna od pozostałych część Polski. W trakcie podróży zagranicznych dotarło do mnie, że jest to niezwykłe miejsce również w skali międzynarodowej.

Mościce to dzielnica Tarnowa. W latach 20. ubiegłego wieku z inicjatywy prezydenta Ignacego Mościckiego, od którego dzielnica wzięła nazwę, powstały tu nowoczesne zakłady azotowe będące częścią niezwykłego założenia urbanistycznego. W obrębie ok. 10 kilometrów kwadratowych mieszkańcy mieli wszystko, co było potrzebne do życia. To był samowystarczalny organizm, który w sporej części przetrwał do dziś. Fabryka była miejscem pracy i żywicielem całej dzielnicy (...). W sąsiedztwie ogromnych zakładów zbudowano przedzielone pasami zieleni kamienice i wille dla pracowników. Był też dom kultury, Dom Chemika - hotel, w którym gościli prezydent Mościcki oraz Eugeniusz Kwiatkowski, późniejszy dyrektor mościckich Azotów, park publiczny, kościół, cmentarz, infrastruktura handlowa i usługowa. Przedwojenna zabudowa Moście do dziś jest enklawą harmonijnej architektury o ludzkiej skali, przykładem humanistycznego czy też humanitarnego budownictwa i aranżacji przestrzeni."
Do listy obiektów, dzięki którym Mościce nabrały obecnego kształtu dodać należy okazały kompleks sportowo-rekreacyjny. Mościczanie mogą sie bowiem korzystać z kortów tenisowych, basenu olimpijskiego, krytej pływalni, hali widowiskowo-sportowej, czy wreszcie stadionów - lekkoatletycznego, piłkarskiego i żużlowego.

Było kilku ludzi, którzy na przestrzeni lat nadali Mościcom ich niepowtarzalny charakter. Wsród nich, jako jednego z najbardziej zasłużonych, wymienić należy właśnie Tadeusza Twardego. Nazwany przeze mnie mościckim koryfeuszem, faktycznie przodował w wielu dziedzinach życia społecznego, politycznego i sportowego tak Mościc, jak i całego Tarnowa.

Lata młodości

Tadeusz Twardy urodził się 5 lipca 1907 roku w Witkowicach - niewielkiej miejscowości na terenie ówczesnej Czechosłowacji, dziś jednej z dzielnic Ostrawy. Tam też ukończył pięć klas szkoły powszechnej, a następnie trzy klasy ostrawskiej szkoły wydziałowej.

W 1921 roku przeprowadził się z rodzicami do Tarnowa, stanowiącego wtedy ważny galicyjski ośrodek handlowy i powoli stojącego się także niemniej ważnym ośrodkiem przemysłowym. Rodzina Twardych zamieszkała na warsztatach kolejowych, gdzie ojciec Tadeusza otrzymał pracę w charakterze robotnika.

W następnych latach Tadeusz uczęszczał do szkoły handlowej, którą ukończył z zadowalającymi wynikami. Niestety wysokie bezrobocie panujące wówczas w całej Galicji sprawiło, że musiał przez pewien okres czasu utrzymywać się wyłącznie z udzielania korepetycji.Wojsko, "Azoty" i PPS

W 1927 roku przyszły wójt Mościc zgłosił się do wcześniejszego odbycia służby wojskowej, co - zważywszy na jego sytuację materialną - pomogło mu przetrwać dość trudny okres gospodarczej stagnacji, będącej jednak jedynie preludium do wielkiego kryzysu, jaki wkrótce dotknąć miał niemal wszystkie narody świata.

W chwili, gdy Tadeusz Twardyo po raz pierwszy zakładał żołnierski mundur, władze w Warszawie, z inicjatywy prezydenta Ignacego Mościckiego, podjęły decyzję o budowie Państwowej Fabryki Związków Azotowych. Zwana do dziś potocznie "Azotami", wielka inwestycja powstać miała na terenie dwóch małych miejscowości - Świerczkowa i Dąbrówki Infułackiej, a te z kolei wkrótce połączyć się miały pod wspólną nazwą Mościce.

Prace budowlane ukończono w 1929 roku. Zgodnie z wcześniejszymi założeniami, wzniesiono także okazałe osiedle pracownicze, któremu 29 czerwca 1929 roku nadano nazwę Mościce. W tym samym roku, 22-letni Tadeusz zakończył służbę w Wojsku Polskim, by niedługo potem rozpocząć pracę w nowopowstałej fabryce.

W mniej więcej tym samy okresie, Twardy nawiązał współpracę ze znajdującą się wówczas w opozycji wobec sanacyjnych rządów Polską Partią Socjalistyczną. Postawił także pierwsze kroki w świecie polityki lokalnej, obejmując funkcję pomocnika sekretarza gminnego i rachmistrza w urzędzie gminnym Mościc.W mościckim sporcie

Wtedy zaczął też intensywnie działać na rzecz lokalnej społeczności. Był jednym z inicjatorów powołania Robotniczego Towarzystwa Sportowego "Łączność", które w drugiej połowie lat 30. połączyło się z Towarzystwem Sportowym "Mościce".

Twardy - już jako sekretarz gminny - okazał tarnowskiemu sportowi nieocenioną pomoc, przekonując pozostałych przedstawicieli mościckiej władzy do znacznych inwestycji w sport i rekreację. Jego dobre kontakty towarzyskie z wójtem Mościc inż. Stanisławem Kubińskim pozwoliły m.in. na wydzierżawienie gminnego pastwiska oraz przylegającego do niego stawu, dzieki czemu sekcja łyżwiarska RTS "Łączność" mogła cieszyć się własnym lodowiskiem. Twardy wniósł także wielki wkład w budowę stadionu, zwanego do dziś "Jaskółczym Gniazdem".

Zdolności organizacyjne nie były jedynymi, jakie charakteryzowały Tadeusza Twardego. Nie stronił on bowiem także od wyzwań typowo sportowych. Jak pisze w książce o ojcach tarnowskiego sportu Roman Osuch, Twardy "do ostatnich lat międzywojennych był wszechstronnym sportowcem. Bardzo dobre wyniki sportowe osiągał w zapaśnictwie i podnoszeniu ciężarów, nie gorsze uzyskiwał w zawodach kręglarskich. Grał także w piłkę nożną i jeździł na łyżwach".Lata wojny i okupacji

Teutońska furia wiedziona chorymi ambicjami Adolfa Hitlera szybko dosięgła mieszkańców Tarnowa. 28 sierpnia 1939 roku, na cztery dni przed wybuchem II wojny światowej, tarnowskim dworcem kolejowym zatrząsł potężny wybuch. Bomba, którą podłożył Atnoni Guzy - volksdeutsch z Bielska, doszczętnie zniszczyła pokaźną część zachodniego skrzydła budynku, zabijając dwudziestu oczekujących na pociąg pasażerów i raniąc wielu innych.

Pierwsze oddziały niemieckie wkroczyły do Tarnowa 7 września. Już wcześniej gród Leliwitów i jego mieszkańców opuściła policja państwowa, starostwo, większość urzędników zarządu miasta z prezydentem Mieczysławem Brodzińskim na czele. Tak zaczynały się lata okupacji na Ziemi Tarnowskiej.

W samych Mościcach natomiast już 6 września opustoszała m.in. Państwowa Fabryka Związków Zawodowych, mimo, iż jako obiekt o znaczeniu strategicznym dla przemysłu II RP została jako tako przygotowana do obrony. Nowym dyrektorem fabryki, a co za tym idzie najważniejszą osobą w Mościcach został Niemiec, Torsten Müller - inżynier pracujący przed wojną w Bawarskich Zakładach Azotowych.

Jednym z mościckich urzędników, którzy nie opuścili swojego miejsca pracy był Tadeusz Twardy, który - jak sam wspomniał kilka lat po wojnie - "od dnia 15 lutego 1932 roku do końca okupacji pełnił funkcję sekretarza gminnego w Mościcach".

W kontaktach z niemieckimi władzami okupacyjnymi Tadeusz Twardy - mając szczególnie na uwadzę trudną sytuację ludności - wykazywał się pragmatyzmem, nie zapominając jednak o swych patriotycznych obowiązkach. Chociażby organizacje sportowe, na co niemały wpływ miał nasz bohater, choć teraz pod niemieckim nadzorem, nie zaprzestały działalności. To z kolei dawało mieszkańcom Mościc przynajmniej minimum poczucia normalności.Konspiracja

Szybko na terenie Mościc zaczęło działać również kilka organizacji konspiracyjnych, których członkowie podjęli nierówną walkę z hitlerowskim najeźdźcą. Także Twardy już w pierwszych tygodniach okupacji związał się z podziemnymi strukturami "Polskiej Partii Socjalistycznej - Wolność, Równość, Niepodległość".

Przez okres całej okupacji osobiście na zwykłej maszynie do pisania redagował pismo "Sygnał", będące oficjalnym organem PPS-WRN, działającej wówczas pod nazwą Ruch Mas Pracujących Miast i Wsi lub Ruch Mas Pracujących Polski.

17 października 1944 roku, w wyniku zakrojonej na szeroką skalę akcji Gestapo i niemieckiego wojska, dekonspiracji ulegli działacze PPS-WRN. Był wśród nich także Tadeusz Twardy, jednak dzięki dobrym dokumentom i nieposzlakowanej opinii u niemieckich władz w Mościcach ujrzał on wolność 8 grudnia 1945 roku, na blisko miesiąc przed radzieckim wyzwoleniem.

Na pomoc Powstańczej Warszawie

Niedługo przed aresztowaniem przez Gestapo, Tadeusz Twardy - jak pisze dalej Roman Osuch - "solidnie, z ojcowską troską i starannością zaopiekował się kilkunastoosobową grupą powstańców Warszawy. W mgnieniu oka, bezszemrowo, w porozumieniu z proboszczem ks. Stanisławem Indykiem, szybko i sprawnie warszawiaków - zacnych wielce i szanownych ludzi rozlokował w prywatnych domach w obszarze gminy".Do dziś zachowała się niezwykła, ręcznie wykonana laurka, w której otoczeni mościcką opieką mieszkańcy zniszczonej Warszawy wyrażają swoją wdzięczność Tadeuszowi Twardemu i mościckim władzom:

"Jako przedstawicielowi polskiej władzy samorządowej na terenie Gminy Mościce, my ewakuowani warszawiacy dziękujemy Wielce Szanownemu Panu za pomoc jaką Pan wraz z Zarządem gminnym nam udzielił.

Serdeczne podziękowanie składa dwieście osiemdziesiąt sześć osób ewakuowanych z Warszawy w dniu 6 października 1944 roku."

W nowej Polsce

Oddziały Armii Czerwonej zajęły Tarnów 18 stycznia 1945 roku. Mieszkańcom miasta towarzyszyły raczej mieszane czucia związane z radzickim "wyzwalaniem" ziem polskich. Tak o pierwszej styczności z żołnierzami spod znaku czerwonej gwiazdy pisał po wojnie Zenon Dziuban - konikarz Zakładów Azotowych, a w czasie okupacji żołnierz mościckich Szarych Szeregów:

"Byliśmy na Lwowskiej, gdzie tłumy tarnowian witały oddziały Armii Radzieckiej. Szary wąż żołnierzy przewijał się od początku Lwowskiej i skręcał na Wałową. Pozdrawiały ich podniesione w górę kapelusze mężczyzn. Na żołnierzach znać było trud walk. Wymięte, przybrudzone szynele, chude, nieogolone twarze, ciężki krok. Uśmiechali się jednak do tłumu, a najczęstszym pytaniem, jakie rzucali było: Jak daleko do Berlina…"

Szybko, także na terenie Mościc, zawiązały się nowe, już teraz ludowe władze. Życie mościckiej społeczności znów skoncentrować się miało wokół wielkiej, choć niemal doszczętnie zniszczonej przez okupanta fabryki.7 marca 1945 roku Tadeusz Twardy objął funckję wójta gminy Mościce. Nie tylko jednak sprawy odbudowy zdewastowanych "Azotów" zaprzątały jego głowę.

Jako jeden z pierwszych mościckich sportowców, Tadeusz Twardy jeszcze przed rozpoczęciem gospodarowania gimą, podjął się trudu reaktywowania działalności sportowej w Mościcach, będąc przez jakiś czas aktywnym działaczem Towarzystwa Sportowego "Mościce", a następnie udzielając - w ramach skromnych możliwości - wszelkiej pomocy swoijemu klubowi.

Gminne sukcesy i odbudowa stolicy

Na pierwsze sukcesy w wójtowskiej posłudze Tadeusza Twardego nie trzeba było długo czekać. Już w niecały rok od momentu zakończenia wojny Moście zdobyły drugie miejsce w powiecie tarnowskim w akcji ziększania dostaw mleka, za co na ręce wójta przesłany został przez starostę powiatowego pamiątkowy dyplom uznania.

W owym czasie cała Polska zmagała się z dziełem odbudowy i powrotu do normalności po okropnościach wojny i zbrodniczej niemieckiej okupacji. W niezwykle trudnym położeniu znalazła się - wspomniana już wcześniej - Warszawa.

Odbudowa zniszczonej w Powstaniu stolicy stała się jednym z najważniejszych przedsięwzięć urbanistycznych i logistycznych powojennej Polski. Z całego kraju napływały dary dla pozbawionych środków do życia warszawiaków, organizowano zbiórki najpotrzebniejszych materiałów budowlanych i środków finansowych, niezbędnych do kontynuacji dzieła odbudowy. Do akzji przyłączyli się wszyscy Polacy, którzy - tak jak w czasie Powstania - czuli się w pewien sposób obywatelami Warszawy.Także Mościce wzięły czynny i jakże chwalebny udział w wielkim czynie, który zjednoczył społeczeństwo polskie. W listopadzie 1948 roku, Andrzej Grzybowski, starosta powiatowy i członek Powiatowego Komitetu Odbudowy Warszawy w Tarnowie, złożył na ręce Tadeusza Twardego kolejny dyplom uznania, tym razem "za cenną współpracę w akcji zbiórkowej na odbudowę stolicy we wrześniu 1948 roku".

Koniec posługi

W latach 1948-1949 zakończono także odbudowę mościckich Zakładów Azotowych. Był to także okres, w którym komuniści skonsolidowali władzę w całym kraju, m.in. usuwając z życia publicznego Polskie Stronnictwo Ludowe, przeprowadzając swego rodzaju czystki wśród działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej, która następnie połączyła się z Polską Partią Robotniczą, w wyniku czego powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza.

Niejako przeczuwając nadejście gorszych także dla samorządności czasów, dnia 25 kwietnia 1949 roku Twardy złożył na ręce starosty powiatowego "prośbę o zezwolenie na złożenie mandatu wójta gminy Mościce pred upływem kadencji".

Starostwa Grzybowski pozytywnie rozpatrzył wniosek mościckiego włodarze, wyrażając jednocześnie "serdeczne podziękowanie za dotychczasowe połnione obowiązki wójta".

Choć Tadeusz Twardy nadal pozostał pracownikiem gminy, obejmując funkcję jej sekretarza, usunął się nieco w cień i pozwolił Mościcom rozwijać się wedle zamysłu nowych władz. W pamięci wszystkich mościczan zapisał się jednak jako aktywny członek lokalnej społeczności, wielki sportowiec, a przede wszystkim wspaniały, życzliwy i dobroczynny człowiek. Takim niech pozostanie i dla nas.

Wybrana bibliografia:
Rzeczpospolita Mościcka, praca zbiorowa pod redakcją Piotra Pawlina, Mościce 2007;
Sternicy i koryfeusze ZKS "Unia Tarnów" 1928-1998, Roman Osuch, maszynopis w posiadaniu autora;
Życiorys, Tadeusz Twardy, maszynopis w posiadaniu autora

*Cytat pochodzi z wywiadu udzielonego dla Dziennika "Polska Europa Świat", źródło: www.Tarnow.pl