O Powstaniu Styczniowym w Krakowie

Organizatorem sesji poświęconej Powstaniu Styczniowemu na terenie Małopolski były Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Małopolski, Polska Akademia Umiejętności, Małopolska Organizacja Turystyczna oraz Instytut Pamięci Narodowej. Uroczystego otwarcia konferencji dokonał Kazimierz Barczyk, przewodniczący Sejmiku Województwa Małopolskiego, który odczytał list prezydenta Bronisława Komorowskiego, skierowany do organizatorów i uczestników krakowskiej konferencji. W liście pojawił się zarys spraw, przedstawionych następnie przez dziesięciu prelegentów, jak również padło wskazanie znaczenia podjęcia debaty o tragicznym w dziejach polskich zrywie niepodległościowym. W swym słowie Prezydent Rzeczypospolitej podkreślił, iż „debata jest potrzebna, bo trudno zrozumieć samego siebie, nie rozumiejąc własnej historii”. Zaznaczył też, że „zapomniane czy nieznane szerzej fakty pozwalają umieścić Powstanie w ogólniejszej perspektywie dziejów europejskich, pogłębić wydawane o nim sądy, lepiej zrozumieć historyczny kontekst, w jakim przyszło naszym przodkom podejmować decyzje i walkę”.

Wśród referentów, podejmujących zagadnienia związane z małopolskim przeżyciem Powstania Styczniowego, byli przedstawiciele nauki oraz władz samorządowych, zaś odbiorcami wykładów szerokie grono publiczności, wypełniającej ławy głównego audytorium Polskiej Akademii Umiejętności. Miejsce obrad w sposób szczególny wpisywało się w konotacje znaczeniowe podjętych tematów, gdyż Akademia Umiejętności została powołana 140 lat temu jako owoc Powstania Styczniowego. Przypomnienie tego faktu zainaugurowało obrady, jakim przyglądali się z portretów wyeksponowanych w auli Józef Szujski i Stanisław Tarnowski, założyciele instytucji naukowej, a uprzednio uczestnicy Powstania Styczniowego. Główny akcent poszczególnych wypowiedzi był położony na oddziaływanie wydarzeń sprzed stu pięćdziesięciu laty na świadomość pokoleń postyczniowych oraz współczesnych. Wszyscy referenci wskazywali aspekty potężnego zjawiska traumy popowstaniowej, która powracała w czasie walk Legionów Piłsudskiego, a potem w okresie II wojny światowej. W czasie wystąpień zostało przypomnianych szereg faktów, dotyczących udziału mieszkańców Małopolski w powstańczym zrywie.

Do interesujących kwestii przedstawionych podczas konferencji należało akademickie przedstawienie przez prof. dr hab. Jana Małeckiego udziału środowisk akademickiego o intelektualnego Krakowa w Powstaniu Styczniowym. Ludzi i miejsca krakowskie związane z tym wydarzeniem przedstawił też Bogusław Kośmider, przewodniczący Rady Miasta Krakowa. Na znaną współcześnie siatkę krakowskich ulic i domów została nałożona matryca przeszłości, ujawniająca funkcję poszczególnych obiektów podczas powstania. Przypomniano na przykład fakt, iż w Hotelu Saskim urządzono powstańczy szpital, w którym rannych opatrywali dwaj lekarze żydowskiego pochodzenia. Leszek Zegzda, Prezes Małopolskiej Organizacji Turystycznej wyznaczył Małopolski Szlak Powstania Styczniowego. Szczególne miejsca na tym szlaku bliżej zarysowali Dariusz Rzepka, Burmistrz Olkusza, Dariusz Marczewski, Burmistrz Miechowa, Tadeusz Durłak, Burmistrz Skały, Józef Rysak, Wójt Gminy Igołomia-Wawrzeńczyce z Instytutu Pamięci Narodowej nakreślił drogę ku wolności na przestrzeni XIX i XX wieku, podkreślając wpływ ofiary powstańców na odzyskanie niepodległości. Na dowód cytował słowa Józefa Piłsudskiego, który czuł się dziedzicem bohaterskich czynów powstańców styczniowych. W przededniu uformowania Legionów, z którymi wymaszerował z ulicy Wolskiej (obecnie przy ul. Piłsudskiego) do walki, Piłsudski powiedział: „Rok 1863 dał wielkość nieznaną, wielkość, co do której i teraz świat wątpi, gdy mówi o nas, wielkość, zaprzeczająca wszystkim temu, co my o sobie mówimy, wielkość cudu pracy, ogromu pracy zbiorowej”. Muzyczne kompozycje Powstania Styczniowego zaprezentował na gitarze artysta Jan Oberek.

Wystąpienia konferencyjne wywoływały refleksje związane nie tylko z największym z polskich zrywów narodowych, ale także z jego późniejszymi konsekwencjami i owocami. Apelowały nie o osądzanie czy ocenianie, ale wysnuwanie istotnych w kształtowaniu życia narodowego wniosków. Upominały się o pamięć dla bohaterów słowami cyklu powstańczego Elizy Orzeszkowej Gloria victis.