18. Konkurs książki im. Jana Długosza

Tradycyjnie od 18 lat przyznawana jest Nagroda im. Jana Długosza za najlepszy utwór z uwagi na swój styl i specyfikę twórczą

W tym roku Jury pod przewodnictwem prof. Władysława Stróżewskiego z 10 nominowanych utworów nagrodę prof. Michałowi Głowińskiemu za książkę Rozmaitości interpretacyjne. Utwór ten składa z Trzydziestu szkiców, które ukazały się w 2014 roku nakładem Wydawnictwa Instytutu Badań Literackich PAN. Nagrodę pieniężną w kwocie 30 tysięcy złotych ufundował Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Krótki życiorys laureata:

Michał Głowiński urodził 4 listopada 1934 w Pruszkowie. Jest to polski teoretyk literatury, pisarz i znawca nowszych dziejów literatury polskiej, autor podręczników dla studentów polonistyki, prozy wspomnieniowej i esejów; wydał liczne prace poświęcone językowi w czasach PRL, szczególnie zjawisku nowomowy.

Profesor Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk, członek Polskiej Akademii Umiejętności i Collegium Invisibile, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk.

Pani Grażyna Grabowska Prezes Zarządu Targi w Krakowie przedstawiła okolicznościową laudacje, której fragmenty przedstawiam:

… Laureatem tegorocznej nagrody im. Jana Długosza został uczony najwyższej próby. Prof. Michał Glowiński jest teoretykiem i historykiem literatury, krytykiem literackim i językoznawcą.

W każdej z tych dziedzin osiągnął ważkie, niepowątpiewalne rezultaty. Ponadto jest bystrym obserwatorem współczesności, wyczulonym na jej przemiany, odbijające się zwłaszcza w języku. Jego bibliografia obejmuje kilkadziesiąt książek [oraz wielką liczbę artykułów i krótszych wypowiedzi.] Chronologicznie ostatnia z nich, właśnie nagrodzona, nosi tytuł Rozmaitości interpretacyjne. Trzydzieści szkiców.

Na nagrodzony tom spojrzeć można dwojako. Po pierwsze, jak na zamkniętą całość, złożoną ze stosunkowo niedawno napisanych esejów i szkiców, zbliżonych jednolitą tematyką. Po drugiej jako na swoisty zbiór znaków, odnoszących zebrane tu teksty do innych, wcześniejszych, poświęconych podobnej tematyce, a dostępnych w innych tomach pism tego autora.

Chciałbym w tym omówieniu zwrócić uwagę na jedne i na drugie. W pełni nie będzie to jednak możliwe wobec obfitości prac naszego Autora. Za punkt wyjścia posłużą mi te, które znajdują się w „Rozmaitościach interpretacyjnych”. Wybór będzie jednak z konieczności arbitralny.

Zacznijmy od Leśmiana. Kto wie, jaki jest stosunek naszego Autora do tego poety, nie będzie zdziwiony. W „Rozmaitościach” znalazły się teksty o wierszach raczej mniej znanych, w tym o poemacie „Spowiedź”, o zaiste tajemniczym jego „Tangu”, a także o bliskim mu tematycznie motywie mgły.

Analizy poetyckie Michała Głowińskiego są tyleż subtelne, co głębokie, sięgające często do filozoficznych wymiarów badanego utworu. W wierszu Leśmiana „Tamten” problemem staje się tożsamość podmiotu, przywoływana przez poetę w rozmaitych aspektach, skrupulatnie wydobywanych przez komentatora. „Tamten” zostaje skonfrontowany ze ślicznym wierszem Wisławy Szymborskiej „Kilkunastoletnia”. Problem jest ten sam: stosunek dojrzałej osoby do swego „ja” z przeszłości, gdy więcej o tej tożsamości się wie, niż na żywo doświadcza…

… Prof. Michał Głowiński poświęcił niemało sił i czasu na śledzenie i analizowanie tworów nowomowy. Można to potraktować jako wkład do walki z socjalistycznym zakłamaniem i ratowanie czystości polskiego języka.

Ta walka miała jeszcze inne pola działania. Nie mogę tu nie wspomnieć o niezwykle wnikliwej analizie „biblii stalinizmu” – „Krótkiego kursu Historii WKP B”. Prof. Głowiński widzi w niej „kliniczny przykład opowiadania totalitarnego”. Narracja tu przedstawiona z góry określona jest jako jedna jedyna, eliminująca wszystkie możliwe opowieści konkurencyjne. Historia Partii ma swój logiczny przebieg, przewidziany zresztą przez geniusz Lenina. Narracja ma tu charakter mityczny: wszystko stało się tak, jak się stać powinno. Oczywiście były trudności, pojawili się także ideologiczni wrogowie. Wszystko to zostało jednak przezwyciężone, przede wszystkim dzięki geniuszowi przywódców – Lenina i Stalina.

„Krótki kurs” stał się biblią stalinizmu. Odwoływanie się do niego zapewniało pozostawanie w ramach partyjnej ortodoksji, realizowanie aktualnej linii partii.

Ostatnio poczynione uwagi wyprowadziły mnie poza problematykę nagrodzonej książki. Lecz nie można ich było pominąć, chcąc chociażby w największym skrócie naszkicować intelektualną, ale i społeczną działalność Michała Głowińskiego. Uczonego otwartego na to, co w Polsce i Świecie się dzieje… .

Zdjęcia i materiał chroni prawo.