„Dziewięć żywotów” – w kręgu magii indyjskiej duchowości

W Indiach funkcjonują różne tradycje, religie, obyczaje. Łączy je określony typ doświadczenia, które wskazuje na silne przeżywanie wiary i postrzeganie świata w kategoriach duchowych. Na indyjskim subkontynencie w przeciwieństwie do wielu przykładów zachowań człowieka Zachodu, a więc współczesnych doświadczeń religijnych, mających charakter okresowego uczestnictwa w określonych praktykach czy przestrzegania danych nakazów, zachodzą zjawiska świadczące o silnym sprzęgnięciu życia z wierzeniami, o podporządkowaniu rzeczywistości dyrektywom irracjonalnym.

Charakterystyczna forma przerażającego nieraz i przytłaczającego swą mocą doświadczenia religijnego we współczesnych Indiach znalazła się w centrum uwagi szkockiego pisarza, Williama Dalrymple`a, mieszkającego od 1989 roku na przedmieściach Delhi z żoną i trojgiem dzieci. W cyklu dziewięciu reportaży przedstawił on rezultat swojego tropicielskiego przedsięwzięcia w odległych od stolicy rejonach Kerali, Tamil Nadu, Himachal Pradesh, Bengalu, a także za granicą z Pakistanem, gdzie zetknął się z ludzkimi losami reprezentatywnymi dla indyjskiej duchowości.

Efektem poszukiwań ludzi, podążających ścieżkami świętości, zdeterminowanych przez sferę jej przejawiania się w odwiecznej tradycji, jest szereg opowieści zatytułowanych Dziewięć żywotów. Na tropie świętości we współczesnych Indiach (Nine Lives. In Search of the Sacred in Modern India}. Polski przekład zbioru reportaży ukazał się w czerwcu 2012 r. w Wydawnictwie Czarne, jego angielska podstawa zdążyła już odbić się szerokim echem w świecie, zdobyła nagrodę literacką Brytyjskiego Towarzystwa Azjatyckiego, a także była nominowana do Nagrody im. Samuela Johnsona.

William Dalrymple z psychologiczną ostrością widzenia umożliwia bezpośrednie zapoznanie się z dramatycznymi historiami ludzi, w których życiu doświadczenie religijne stopiło się z doświadczeniem świeckim. Autor w narracyjnej ramie pozwala swym bohaterom na autoprezentację, skutkiem czego nie tworzy dystansu między nimi i czytelnikiem oraz nie wprowadza własnego punktu widzenia, narzucającego określone nastawienie. Dżinijska mniszka, święta prostytutka; więzienny strażnik, wędrowny bard analfabeta, niekoronowana królowa Sahwanu, buddyjski mnich, rzeźbiarz bóstw, wyznawczyni Tary, ślepy minstrel to postacie, przez pryzmat których objawia się świat indyjskiej religijności.

Ukazane sytuacje egzystencjalne skłaniają zatem odbiorcę do indywidualnej refleksji poprzez zgłębienie zarysowanych w opowieściach uwarunkowań kulturowych. Ze względu na swój nacechowany tragicznością wymiar wywołują poważny namysł. Nie sposób bowiem traktować wyznań bohaterów inaczej niż z rozwagą, pomimo iż zaczerpnięte z serca Indii religijne punkty odniesienia pozostają w sprzeczności z uniwersalnym (wydawać by się mogło) pojęciem zasad humanitarnych.

Poznając poszczególne historie doznaje się niejakiego dyskomfortu. Trudno jest pojąć, jak wybór drogi ku świętości łączy się niejednokrotnie nierozerwalnie z cierpieniem, sprzeciwem wobec humanistycznej formy moralności. Sacrum, będące przeciwieństwem tego, co stanowi profanum, w sposób naturalny wyraża się w danych przykładach w ludzkiej formie, a więc naznaczonej piętnem obcowania ze złem.

We wszystkich relacjach odnaleźć można relikty dawnego kształtu kultury, częściowo współcześnie przeobrażonej i podlegającej dalszym zmianom, ale głęboko zakorzenionej i silnie nadal oddziałującej. Przedstawione historie uświadamiają uwarunkowania kulturowe, tradycje, mity, decydujące o formach życia im podlegającego oraz ujawniają prawidłowości zachodzących w kulturze przemian. Dokonany przez Dalrymple`a przegląd ludzkich losów daje obraz człowieka żyjącego w społeczeństwach archaicznych, w jakich przejawia się usiłowanie, by żyć w bliskości tego, co święte, co pozwala sycić się nadprzyrodzoną siłą.

Reportaże Williama Dalrymple`a prowadzą przez jednostkowe doświadczenia do zobrazowania pewnych charakterystycznych społecznych zjawisk. Nikt nie jest samotną wyspą, więc historie poszczególnych osób są zarazem historią ich bliskich. Wejrzenie w świat indyjskich rodzin ujawnia zatem całościowo obowiązujące wzory kulturowe indyjskich doświadczeń religijnych. Stopniowo rozwija się przed czytelnikiem delikatna materia ludzkiej duszy, obciążonej przez grzech, pożądanie i przywiązanie, ale łaknącej świętości. Rytualna śmierć głodowa, zadawanie sobie bólu fizycznego, uprawianie prostytucji, wcielanie się w bóstwo to tylko niektóre przejawy dążenia do świętości.

Jedna z bohaterek przyrównuje ludzką drogę ku sacrum do tkania sieci przez pająka. Oznacza to konieczność nieustawania w budowaniu siebie, doskonaleniu wewnętrznym. Ta wiedza duchowa za sprawą jej relacji oraz opowieści innych przedstawionych osób, mimo że budzi kontrowersje, budzi uznanie. W gruncie rzeczy czytelnik wkracza w uniwersalne, a więc występujące w różnych kulturach kształty dążenia do oświecenia. Wielu reformatorów współczesnych, jak czytamy wyznanie tancerza z Kannuru, idzie utartą drogą, wprowadza w życie znane od wieków nauki.

Narodzony w Himalajach pomysł książki Williama Dalrymple`a, by zaprezentować prawdziwe oblicze mądrości Wschodu poprzez przejawy funkcjonowania religii indyjskiej, okazuje się cenny. Poznanie wybranych przez autora wątków zdumiewa i jednocześnie potwierdza obserwacje badaczy antropologii. Pytania, jakie rodzą się podczas lektury, nie tylko pogłębiają świadomość kulturową czytelnika, ale skłaniają też do osobistych refleksji. Opowieści pozwalają wysnuć odpowiedź, co oznacza bycie świętym nie tylko w indyjskim społeczeństwie.

William Dalrymple, Dziewięć żywotów. Na tropie świętości we współczesnych Indiach, przekład Saba Litwińska, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2012, s. 304.
Zarejestruj się i napisz artykuł
Znajdź nas na Google+