Elementarz o baśniach

Książka Brunona Bettelheima „Cudowne i pożyteczne” ukazała się po raz trzeci w serii „z wagą” w Wydawnictwie W.A.B. Dotychczasowe edycje ze względu na poczytność stały się trudno dostępne. Większość egzemplarzy, zwłaszcza wydania z 1985 r. w „Bibliotece Myśli Współczesnej”, zostało zaczytanych. Opowieść o baśniach stała się bowiem pozycją kanoniczną, nie tylko widniejącą na listach lekturowych wielu kierunków studiów, ale stanowiącą również ważną pomoc dla każdego potencjalnego czytelnika. Trudno nie zgodzić się przecież z twierdzeniem, że każdy człowiek zetknął się w swoim życiu z baśnią. Rozważania psychologa wiedeńskiego pozwalają zaś lepiej zrozumieć jej znaczenie w życiu człowieka. Poszerzają zakres wiedzy z wielu dziedzin, a zatem: psychologii, socjologii, pedagogiki, historii religii, sztuki, filozofii i literatury.

Światy, w których pobudowano pałace z drogich kamieni, w jakich wyrosły drzewa, rodzące klejnoty, a ludzie dysponują magicznymi właściwościami i zaklęciami, rozwiązującymi wszelkie problemy, to rzeczywistość fantastyczna, ale nie do końca urojona. Od nich zaczyna się droga poznawcza człowieka. Jak dowodzi w swej pracy Bruno Bettelheim, baśnie to „jedyny język, dzięki któremu możemy rozumieć siebie i innych, zanim dojrzejemy intelektualnie”.

Opowieść Bettelheima otrzymała klarowny podtytuł, który określa jej zawartość treściową – o znaczeniach i wartościach baśni. Jak zapewnia tłumaczka z oryginału angielskiego, Danuta Danek, wykład psychologiczny jest zrozumiały nawet dla młodzieży szkolnej, która niewątpliwie należy do czytelników, zdobywających dopiero pełne możliwości odbiorcze. Ta przystępność zapewnia tekstowi o baśniach pożyteczny odbiór w szerokim kręgu czytelniczym.

Danuta Danek stwierdza, że „książka „Cudowne i pożyteczne” ukazuje baśnie jako elementarz, z którego uczyć się można prawd wewnętrznych człowieka”. Jednocześnie kwalifikuje ją jako „praktyczny, stosowany elementarz wiedzy psychologicznej dla wszystkich” – co określa mianem „prawdziwego elementarza człowieczego”. Zapewnia przy tym, że powstał on na podstawie doświadczeń autora, a więc ma walory przetestowanych teorii.

Droga życiowa Bettelheima wyposażyła go w świadomość, jakiej dał wyraz w swojej książce. Przekonał się w obozie koncentracyjnym oraz w pracy z dziećmi cierpiącymi na zaburzenia psychiczne jak ważne jest głębokie poczucie własnej wartości, integracja wewnętrzna, bogate życie psychiczne oraz zdolność do nawiązywania więzi z innymi. Zarówno w pomyślnych, jaki niepomyślnych okolicznościach od stanu psychicznego zależy kształt życia każdego człowieka. Najważniejszą tezą autora stało się twierdzenie, że baśń stanowi klucz do osiągnięcia autonomii i poczucia własnej wartości jednostki ludzkiej.

Człowiek w kontaktach międzyludzkich niejednokrotnie staje przed zagadką poznawczą. Rozwiązywanie trudności nie zawsze kończy się pomyślnie. Stykając się z niemożnością porozumienia, pragnie zgłębić przyczyny, które zadecydowały o trudnościach, będących niekiedy sygnałem zaburzeń emocjonalnych. Spojrzenie na świat relacji międzyludzkich z perspektywy refleksji nad światami baśni dostarcza niezbędnej wiedzy użytecznej na co dzień. Nieocenionym źródłem wiedzy staje się książka Bettelheima.

Bruno Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, przełożyła, wprowadzeniem i posłowiem opatrzyła Danuta Danek, wyd. III, Wydawnictwo W.A.B., seria „z wagą”, Warszawa 2010, s. 542.