Faberge a fałszowanie historii polsko-rosyjskiej

Historia dzieła
Szkatuła była prezentem, który w 1903 roku dowódca pułku ułanów Lejbgwardii wręczył carowi Mikołajowi II. Okazją do wręczenia prezentu była setna rocznica uformowania pułków ułanów i husarów wchodzących w skład Drugiej Dywizji Kawalerii Lejbgwardii Imperium Rosyjskiego (trochę to skomplikowane!). Na pewno warto dodać, że Gwardia Imperium Rosyjskiego to była najbardziej reprezentacyjna formacja wojskowa Rosji i zarazem osobista straż cara. Oba wspomniane tu pułki brały udział w kampanii przeciw Napoleonowi w latach 1813-1815 i wojnie turecko-rosyjskiej 1828-1829. Pułk Dragonów Lejbgwardii brał również udział i wykazał się bohaterstwem w działaniach wojennych w Polsce w 1830-1831 roku (czyli w tłumieniu powstania listopadowego!).
Krótko o bitwie pod Olszynką Grochowską
To była jedna z najważniejszych bitew polsko-rosyjskich w czasie powstania listopadowego. Rozegrała się nieopodal Warszawy. Starły się w niej wojska rosyjskie w liczbie około 65 tys. i polskie w liczbie 48 tys. Mimo przewagi Rosjanom nie udało się przełamać obrony wojsk polskich, jednak militarnie sama bitwa pozostała nierozstrzygnięta! Tyle historia. W tradycji historiografii polskiej, sam fakt, że nie przegraliśmy został uznany za wielkie zwycięstwo. Zupełnie odmiennie historia utrwaliła pamięć o bitwie w historiografii rosyjskiej, gdzie została ona uznana za wielkie zwycięstwo rosyjskie.
Święto pułku
Po latach dzień ów - „wielkiego zwycięstwa wojsk rosyjskich” pod Olszynką Grochowską – został ustanowiony dniem święta pułku. To właśnie przy takiej okazji, w kwietniu 1903 roku, dowódca ułanów wręczył carowi Mikołajowi II prezentowaną na wystawie we Wiedniu szkatułę. Ustanowiono wtedy też nowy order pułkowy nadawany za zasługi na polu bitwy. Miał on formę emaliowanego na czarno krzyża ze złotą płonąca kulą w środku. Pomiędzy ramionami krzyża znajdowały się monogramy carów Aleksego I Michajłowicza, Aleksandra I, Mikołaja I i Mikołaja II.
Opis szkatuły
Szkatuła podarowana Mikołajowi II została wykonana przez pracującego dla firmy Fabergé mistrza Juliusza Rappoporta. Została wykonana ze złoconego srebra, ma formę skrzyni stojącej na ośmiu niewielkich lwich łapach. Dekorację ścian stanowi malownicza, wielostylowa architektura, którą tworzą stylizowany postument, hermy, pilastry, wydatny gzyms, panoplia oraz rzeźbiarskie reliefy (to wszystko tam jest). Pilastry i hermy dzielą ściany na osiem segmentów. Główne partie dekoracji i najważniejsze części programu ideowego znajdują się na przedniej ściance szkatuły.
W centrum dekoracji frontu szkatuły znajduje się relief przedstawiający scenę z bitwy pod Olszynką Grochowską wzorowany na obrazie Bogdana Willewalde. Bezpośrednio pod reliefem znajduje się inskrypcja: ГРОХОВСКОЕ СРАЖЕНІЕ (BITWA GROCHOWSKA), która identyfikuje przedstawioną scenę. Rzeźba dość swobodnie interpretuje wydarzenie przedstawione na obrazie. Artysta dysponujący niewielką powierzchnią (około 9 centymetrów szerokości) skupił się na przedstawieniu szarżujących wojsk rosyjskich. Na pierwszym planie przedstawił zaledwie kilka postaci, wśród nich kirasjera na koniu nacierającego ze wzniesioną szablą i drugiego dzierżącego pikę. Po prawej stronie reliefu przedstawił Polaków, którzy podejmują próbę rozpaczliwej obrony i w popłochu uciekają.
Po obu stronach reliefu, w kartuszach, otoczona wieńcem laurowym umieszczona została data bitwy pod Olszynką Grochowską zapisana według kalendarza juliańskiego. Po lewej zapisana została data dzienna „13 ФЕВ” i po prawej rok „1831”, odpowiada to dacie 25 lutego 1831 kalendarza gregoriańskiego.
Na tylnych ściankach szkatuły znajdują się inskrypcja i daty. Napis informuje, że szkatuła jest darem ułanów Jego Wysokości dla ich władcy i patrona. Inskrypcji towarzyszą dwie daty: 1651 i 1903. Rok 1651 to data powstania pułków ułanów i konnych grenadierów Lejbgwardii.
Na wieku skrzyni znajduje się pełnoplastyczna figura ułana na koniu. Została posadowiona na niewielkim podwyższeniu, które ozdobione jest dekoracją z girland. Figura jeźdźca wyszła spod ręki samego mistrza Rappoporta.
Twórcą dzieła jest Juliusz Rappoport
Juliusz Rappoport był mistrzem złotnikiem, który zasłynął ze wspaniałych rzeźb cyzelowanych w srebrze. Mimo, iż miał w Petersburgu własną pracownię złotniczą w okresie 1884-1917 pracował jako podwykonawca dla firmy Fabergé. Jest autorem większości reprezentacyjnych wyrobów ze srebra wykonanych przez petersburski oddział tej firmy. Relief przedstawiający scenę z bitwy grochowskiej został wykonany przez znakomitego rosyjskiego medaliera A. Safonowa.
Niezwykłe dzieło sztuki
Szczegółowa analiza tego zabytku oraz poznanie jego historii może dostarczyć wiele informacji o przesiąkniętej militaryzmem kulturze dworu cesarskiego w okresie panowania ostatniego Romanowa. Jest też dzięki prezentowanej w kontekście konkretnego wydarzenia historycznego propagandzie niezwykłym źródłem historycznym, wiele mówiącym o świadomości historyczno-politycznej Rosjan w tamtych czasach.

Artykuł na podstawie książki: A. Szymański, Fabergé. Historia i arcydzieła, Opole 2014.