„Inny Mickiewicz” Michała Kuziaka. Wieszcz w nowej odsłonie

Trudno sobie wyobrazić bardziej obszerną bibliotekę od tej, jaką tworzą liczne publikacje na temat życia i twórczości osobliwego wieszcza urodzonego w Zaosiu pod Nowogródkiem 24 grudnia 1798 r. Literatura to obszerna, oferująca rozmaite spojrzenia i odkrywająca przed czytelnikiem osobliwości spraw Mickiewiczowskich. Zbłądzi jednak ten, kto uzna, że wyświetla ona wszelkie zagadki lub też, że ukazuje portret poety skończony. Okazuje się, że może się on stale dopełniać. Przekonuje o tym ostatnio Michał Kuziak w wydanej w gdańskim wydawnictwie słowo/obraz terytoria nowej książce „Inny Mickiewicz”, w której romantyczny poeta jest „interpretowany inaczej”.

Autor wyznaje na początku zbioru kolejnych swych studiów, poświęconych odczytaniom dzieł Adama Mickiewicza, że kluczem nowego spojrzenia na twórcę jest swoista „inność”, akcentowana w tytule książki. Taką perspektywę uświadomiła mu przed laty inspirująca uwaga profesor Zofii Stefanowskiej, która tym słowem określiła prace młodego badacza. Jej komentarz stał się podstawą do projektowania nowej książki, która ostatecznie przybrała kształt w upływającym roku. W wyniku zastosowania współczesnych kontekstów interpretacyjnych i postępowego aparatu naukowego nowa książka oferuje obraz Mickiewicza nowoczesnego.

„Inny Mickiewicz” to książka wskazująca szlaki odczytywania tekstów Mickiewicza jako wciąż żywych, odnoszących się do współczesności oraz ujawniająca kwestie dotąd skrywane czy niezauważane, cenzurowane nawet przez samego poetę. Michał Kuziak postrzega autora „Pana Tadeusza” jako twórcę nowoczesnego, co w swych studiach wydobywa na jaw poprzez tropienie nowoczesności w jego dziełach. W efekcie odsłania przedstawioną w nich rzeczywistość jako niezwykle tajemniczą i niejednoznaczną, stawiającą przed czytelnikiem wciąż nowe wyzwania. Dając nowe propozycje odczytań, badacz zmierza się także z bogatą tradycją interpretacyjną, poświęcając osobny rozdział Kleinerowskiej lekturze Mickiewicza.

Głównym bohaterem książki, spajającym poszczególne rozdziały, jest naturalnie tytułowa postać, o której autor pisze: „to przede wszystkim pisarz sprzeczności, aporii, doświadczenia, które jest niemożliwe i zarazem konieczne”. Uprzedza, że to złożone zjawisko jest uobecnione nade wszystko w utworach w sposobie ujmowania historii, przeżywania teraźniejszości, w konstruowaniu światów i jego figur. W poszczególnych tekstach w centrum uwagi znalazły się zatem dzieła właśnie – same teksty Mickiewicza. W nich badacz poszukiwał doświadczeń poety romantycznego.

Wydawać by się mogło, że zamiar przedstawienia poety, żyjącego w pierwszej połowie XIX wieku, od którego oddziela współczesnych nie tylko przeobrażony kształt rzeczywistości, ale i odmienna mentalność, jako twórcy nowoczesnego jest karkołomny. Z powodzeniem jednak został zrealizowany w książce Michała Kuziaka, co stanowi dowód na to, że nowoczesność jest właściwością ponadczasową, związaną z ahistorycznym pojmowaniem dzieła literackiego. Okazuje się, że pogrążanie twórcy w epoce minionej przesłania część znaczeń, zakodowanych w jego dziele, a tym samym pełnię ich wysokiej wartości.

W szeregu studiów, które rozpoczyna znamienne wprowadzenie w zagadnienie nowoczesności Mickiewicza, Michał Kuziak podejmuje kwestie, związane z przeobrażeniami myślowymi poety, z jego oscylacją między tradycją a pragnieniem postępu, uwzględniając uwarunkowania jego postaw. W poszczególnych rozdziałach pojawiają się nowe odczytania znanych starszym pokoleniom utworów. Zastosowanie zaproponowanych przez badacza kontekstów i wskazanie dotąd marginalizowanych wątków pozwala czytać poezję autora „Dziadów” w nowy oryginalny sposób.

Książka „Inny Mickiewicz” ukazuje intrygującą stronę biografii duchowej romantycznego poety i niewątpliwie szczególnie przybliża go tym, którzy poszukują w jego dziele żywiołów ponadczasowych. Wnikliwa diagnoza zapatrywań twórcy na nowoczesność pozwala z większą świadomością krytycznie spoglądać na współczesność, na szereg zagadnień ideologicznych i kulturowych w ich ewolucyjnym, modernizacyjnym porządku.

Michał Kuziak, Inny Mickiewicz, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2013, s. 356.