Jajko Fabergé z miniaturką okrętu Pamięć Azowa

Przechowywane w skarbcu kremlowskim "Jajko z miniaturą okrętu Pamięć Azowa" to siódme jajko Fabergé wykonane dla cara Aleksandra III. Jest wspaniałym arcydziełem sztuki złotniczej i drugim cesarskim prezentem wielkanocnym, którego dekoracja nawiązuje do wydarzeń związanych z rodziną Romanowów.

Romans i groźba skandalu
Historia zaczęła się późną wiosną 1890 roku, kiedy to 22-letni wówczas następca tronu rosyjskiego carewicz Mikołaj Aleksandrowicz poznał i zakochał się w baletnicy Matyldzie Krzesińskiej. Nie był to pierwszy "niestosowny" romans Mikołaja, ale znajomość z ambitną, piękną i utalentowaną Polką rodzice carewicza uznali za wyjątkowo niebezpieczną.
Matylda Krzesińska bardzo szybko zaczęła adorować carewicza. Starała się robić wszystko żeby się z nim "przypadkiem" spotkać. Wpadała na niego w teatrze, na spacerze, podczas przejażdżek po mieście, a nawet na ślizgawce. Zabiegi te odniosły pożądany przez nią skutek. Mikołaj zapałał do niej gorącym uczuciem. Ich spotkania stały się częste, a w budżecie carewicza pojawiły się wydatki na biżuterię przeznaczoną na prezenty dla Krzesińskiej.

"Za karę" podróż dookoła świata
Narastająca namiętność pomiędzy nimi i realna groźba skandalu obyczajowego niepokoiły cara Aleksandra III. Podjęto decyzję o wysłaniu Mikołaja w morską podróż dookoła świata. Miała się odbyć na okręcie Pamięć Azowa. W podróży towarzyszyli mu kuzyn książę grecki Jerzy i brat Mikołaja wielki książę Jerzy. Podróż miała prowadzić przez Grecję, Egipt, dalej drogą morską na Daleki Wschód i przez ocean na kontynent amerykański. Gdy książęta dotarli do Japonii zdarzyło się nieszczęście.
29 kwietnia podczas zwiedzania miasteczka Ocu, carewicza Mikołaja zaatakował jeden z samurajów i zranił mieczem w głowę. Uciekającego przed napastnikiem Mikołaja obronił królewicz grecki Jerzy, który obalił napastnika. Podróż natychmiast została przerwana i młodzi książęta zawrócili do Rosji.

Jajko z miniaturką okrętu Pamięć Azowa
Nieomal w tym samym czasie, 21 kwietnia, w Petersburgu cesarzowa Maria otrzymała od Aleksandra III cesarski prezent wielkanocny, którym było "Jajko z miniaturą okrętu Pamięć Azowa", tego samego na którym jej syn odbywał podróż dookoła świata. Nazwa dzieła nawiązuje do niespodzianki, która znajdowała się we wnętrzu jajka. Początkowo dzieło wzbudziło zachwyt cesarzowej.

Święta pod znakiem strachu
Gdy do Petersburga dotarła wiadomość o zamachu w Japonii dwór cesarski ogarnęła panika. Car Aleksander i cesarzowa Maria byli przerażeni. Przez kilka dni wiadomości były bardzo skąpe i mówiły o poważnych ranach jakie odniósł Mikołaj. Niepokój był tym większy, bo zagrożone było życie przyszłego cara Rosji. Dopiero po kilkunastu dniach do Petersburga dotarły potwierdzone wiadomości, które uspokoiły dwór. Wydawało się, że nad rodziną Romanowów zawisło fatum. Ledwie osiemnaście miesięcy wcześniej rodzina cesarska nieomal nie zginęła w katastrofie kolejowej po Borkami.

Jajko Faberge, które stało się symbolem złych chwil
W ten sposób "Jajko z miniaturą okrętu Pamięć Azowa", jedno z najpiękniejszych jajek Fabergé, które miało upamiętnić wspaniałą podróż następcy tronu dookoła świata, stało się pamiątką jednego z najbardziej dramatycznych wydarzeń z historii rodziny Romanowów. Dzieło to zawsze już przypominało carycy Marii Fiodorownej okres strachu i troski o życie ukochanego syna.

Prawdziwe arcydzieło
"Jajko z miniaturką okrętu Pamięć Azowa" miało tradycyjną postać puzderka ukształtowanego w formie jajka. Zostało wykonane z ciemnozielonego heliotropu. Na całej powierzchni jest ozdobione wykonanymi ze złota ornamentami rocaillowymi i inkrustowane diamentami. Dekoracja jest utrzymana w stylu rokokowym. Był to ulubiony styl w sztuce cesarzowej Marii Fiodorowny. We wnętrzu dzieła znajduje się niespodzianka, którą jest kunsztownie wykonana, realistyczna miniaturka krążownika Pamięć Azowa. Okręt wykonany jest ze złota i osadzony na dużym krysztale akwamaryny.
"Jajko z miniaturką okrętu Pamięć Azowa" zostało wykonane w pracowni wielkiego mistrza złotnika Michała Perchina. Model okrętu został wykonany przez złotnika Augusta Holmströma. Dzieło jest niewielkie. Ma zaledwie 9,3 cm długości. W chwili powstania dzieła jego koszt wykonania wyniósł 4500 rubli.
"Jajko z miniaturką okrętu Pamięć Azowa" nigdy nie opuściło Rosji. Znajduje się w zbiorach Muzeum Kremlowskiego w Moskwie i tam można je oglądać. Podziwiający to dzieło sztuki, rzadko jednak są świadomi niezwykłej i dramatycznej historii, która jest związana z jego powstaniem.

Na podstawie: A. Szymański, Fabergé. Historia i arcydzieła, Opole 2014.