Jesienny spacer krakowskimi Plantami

Odrobina historii

Planty, to bardzo charakterystyczny dla Krakowa park miejski okalający Stare Miasto. Został założony w trzeciej dekadzie XIX wieku w latach 1822 – 30 na terenach wcześniejszych fortyfikacji obronnych, w skład, których wchodziły mury miejskie, fosa wypełniona wodą i okalające ją ziemne wały. W początkach XIX wieku fortyfikacje prawie w całości zostały zburzone, wodę z fosy wypompowano a grząski nadal teren pełnił od tego momentu rolę miejskiego wysypiska śmieci i miejsca odprowadzania ścieków. W latach dwudziestych XIX w. teren ten zaczęto oczyszczać, fosę i ceglane rumowisko po fortyfikacjach zasypano ziemią, teren zrekultywowano czyli splantowano. Pojęcie „plantować” stanowiło zatem genezę nazwy powstałych tutaj w późniejszym okresie ogrodów miejskich. Projektowanie nowych terenów zielonych zapoczątkował Feliks Radwański, a po jego śmierci w 1826 roku, nadzór nad pracami przejął Florian Staszewski, który założył w 1830 roku fundację na utrzymanie Plant.
Z biegiem czasu Planty stały się ulubionym miejsce spotkań i spacerów Krakowian i taki charakter zachowały do dzisiaj. Na terenie Plant i w ich pobliżu powstawały liczne kioski z przekąskami i pamiątkami. Odbywały się tutaj koncerty, spotkania towarzyskie i nawet uroczystości narodowe, a szerokie alejki ułatwiały przemarsz tłumnych pochodów.
W 1871 roku utworzono Komisję Plantacyjną, roztaczająca nad parkiem stałą opiekę. Teren podzielono na dziewięć ogrodów pozostających pod opieką wyspecjalizowanych plantowych ogrodników. Od tamtego czasu Planty przechodziły różne koleje losu, a najbardziej ucierpiały podczas wojennej zawieruchy a latach II Wojny Światowej, gdy plądrowane były przez niemieckiego okupanta poprzez wycinanie drzew, niszczenie nasadzeń, wywózkę metalowego ogrodzenia „na cele wojenne” itp.

Współczesność

Obecnie Planty to zabytek wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków oraz na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO. Obecnie park posiada powierzchnię ponad 21 hektarów rozłożoną na terenie o długości 4 kilometrów i szerokości od 40 do 120 metrów. Park miejski jest własnością gminy, a celem ułatwienia zarządzania nim, utrzymania porządku oraz należytego dbania o nasadzenia został podzielony na osiem ogrodów:
1. Ogród Wawel,
2. Ogród Uniwersytet,
3. Ogród Pałac Sztuki,
4. Ogród Florianka,
5. Ogród Barbakan,
6. Ogród Dworzec,
7. Ogród Gródek,
8. Ogród Stradom.

Planty inspirowały wielu twórców tak dawnych jak i współczesnych. Można dla przykładu wymienić choćby obrazy Stanisława Wyspiańskiego – „Planty o świcie” oraz „Chochoły”. Można o tych dziełach przeczytać między innymi w następujących artykułach - Z Wyspiańskim na Krakowskich Plantach oraz Stanislaw Wyspianski - Chocholy.

Planty inspirowały również poetów, czego przykładem może być wiersz Marii Pawlikowskej Jasnorzewskiej pt. „Planty"

I gdzież jest drugie miasto tak liśćmi pokryte,
Jakby strzechą zielonej wokoło dachówki?
Kasztany - pień obok pnia -
Nokturn cienisty za dnia -
Duszno, grząsko...
Pod każdą z ławek srebrna, deszczowa kałuża;
Na ławce - profesor z książką,
Na drugiej - hrabina w pince-nez,
A na trzeciej żydowska dziewczynka, jak róża...
Tyle ich było pięknych. Ach, róże nieszczęsne!
Mała architektura tzn. lampy, ławki, marmurowe ogrodzenie zarysowujące przebieg dawnych murów obronnych i baszt zawsze przydawały uroku parkowym alejkom umożliwiając nie tylko spacer, ale i wypoczynek o każdej porze doby. Wśród drzew i skwerów na Plantach znajdziemy dziś liczne pamiątkowe tablice, rzeźby, fontanny, kapliczki i pomniki nadające ogrodom kolorytu i przydając swoistego piękna. Fetowano nimi zwyczajne lub ważne wydarzenia, ale też narodowych artystów, wieszczów i ich dzieła. Przykładem może być choćby pomnik „Grażyna” pochodzący z XIX wieku czy współczesny z 2013 r pomnik Jana Matejki znajdujący się nieopodal Barbakanu i Bramy Floriańskiej.

Pomnik „Grażyna”

Pomnik zatytułowany „Grażyna” tak samo jak poetycka powieść Adama Mickiewicza z roku 1823 przedstawia waleczną postać Grażyny w towarzystwie jej śpiącego męża Litwora - rzeźbę wykuto z pińczowskiego wapienia. W poemacie Grażyna podczas snu swego męża wykrada jego rycerski rynsztunek, by w męskim przebraniu poprowadzić Litwinów do bitwy z Krzyżakami. Ten właśnie fragment narodowego mickiewiczowskiego dzieła stał się inspiracją do powstania w 1884 roku rzeźby autorstwa Alfreda Dauna, której fundatorem został Henryk Jordan (polski lekarz, społecznik, pionier wychowania fizycznego w Polsce urodzony na terenie Galicji 23 lipca 1842. Od roku 1895 był profesorem ginekologii i położnictwa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Znany głównie z zakładania ogrodów zabaw dla dzieci, tzw. Ogrodów jordanowskich (wikipedia). Rzeźbę Grażyny i śpiącego Litwora ustawiono na cokole z szydłowieckiego piaskowca a powstały w ten sposób pomnik ma wysokość 5 metrów. Został on odsłonięty 7 lipca 1886 roku na terenie Ogrodu Wawel. Po zniszczeniach wojennych wykonano nowy cokół i pomnik powrócił znów na Planty. Od tego czasu już kilkakrotnie poddawany był renowacji.

Pomnik Jana Matejki

Pomnik Jana Matejki znajdujący się nieopodal Bramy Floriańskiej, na zachód od Barbakanu przy ulicy Basztowej. Malarz siedzi w fotelu w narożniku wielkiej ramy obrazu. Rzeźba wykonana została z brązu, a cokół z czerwonego granitu. Projekt pomnika jest dziełem profesora krakowskiej ASP Jana Tutaja, a sam pomnik stanął vis a vis tej znamienitej krakowskiej uczelni. Na cokole umieszczono wykuty, w białym kolorze napis: Jan Matejko 1838-1893. Pomnik został odsłonięty 12 listopada 2013 przez prezydenta Krakowa Jacka Majchrowskiego w 175 rocznicę urodzin oraz w 120 rocznicę śmierci artysty. Odlew wykonała firma fiART-Studio.

Więcej informacji dotyczących pomnika Jana Matejki w Krakowie znajdziemy w wielu miejscach w internecie - między innymi :
1. w następującym artykule; 2. w kolejnym artykule dotyczącym odsłonięcia pomnika; 3. oraz w jeszcze jednym artykule zamieszczonym w biuletynie AGH.

Zamiast epilogu

Po Plantach w Krakowie można przejść szybkim krokiem mijając wszystko po drodze jak mija się uliczny bruk w codziennej pogoni za życiem. Można jednak też kontemplować Planty jak swoiste dzieło sztuki. Zaglądać w ich zakamarki, oglądać pomniki, rzeźby, fontanny, przysiąść na murku by chwilę odpocząć lub poczytać książkę. Gdy postanowimy „zwiedzić zabytek”, to na pewno należy zarezerwować sobie na to sporo czasu, godzina, dwie, choć pozwolą zapewne przejść całą długość parku to zapewne nie dadzą możliwości obejrzenia wszystkiego z należytą uwagą. Nie pozwolą przeczytać każdej dostępnej tablicy, obejrzeć każdej rzeźby ze wszystkich stron czy zauważyć każdego stojącego wśród alejek pomnika. Warto więc poświęcić na prawdziwe poznanie Plant więcej czasu. Może nawet nie jeden spacer. Można Planty poznawać samodzielnie lub z wykwalifikowanym przewodnikiem miejskim. Samodzielne spacery po Krakowie ułatwiają wystawione w terenie tablice turystyczno-informacyjne zarysowujące trasy o danym temacie przewodnim - w tym wypadku "Trasę Uniwersytecką" . Czy z przewodnikiem czy bez to pasjonująca wycieczka gwarantująca poznanie sporej ilości ciekawostek. Polecam, choć doskonale wiem, że odkrywanie Plant nadal przede mną. Więcej informacji o Plantach można znaleźć między innymi na stronach:1. Planty krakowskie; 2. Ogród Wawel