Kłopoty z etyką. Grzelakowie walczą o wolność wyznania w trybunale

W siedzibie Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka 24 września odbyła się konferencja: "Religia czy etyka w szkole - jaki mamy realny wybór". Wzięła w niej udział m.in. teolog i publicysta, Halina Bortnowska oraz prawnik - Dorota Pudzianowska. To ona, z ramienia Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, zajmuje się sprawą polskiej rodziny Grzelaków…

Skargi z Polski – najwięcej orzeczeń od 10 lat

Statystyki 2006 r. to rekordowa liczba wydanych przez Europejski Trybunał Praw Człowieka orzeczeń w sprawie skarg z Polski. Do Strasburga trafiło 4470 skarg, z czego prawie 4 tys. skierowano do rozpatrzenia. Ostatecznie Trybunał wydał 115 orzeczeń. W 1997 r. było tylko jedno. Kilka lat czeka na rozwiązanie i werdykt skarga: Grzelak przeciwko Polsce. Opinia dotyczy problemu braku lekcji etyki w szkołach. Skarżącymi w tej sprawie są Urszula Grzelak, Czesław Grzelak i ich syn Mateusz Grzelak. Grzelakowie złożyli skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w 2002 r. Skarżący wskazują na naruszenie przez Polskę art. 9 (wolność myśli, sumienia i wyznania), art. 13 (prawo do skutecznego środka odwoławczego), art. 14 (zakaz dyskryminacji) Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 2 Protokołu nr 1 do Konwencji (prawo do nauki).

Na religię nie chodził, na etykę nie mógł

Syn Urszuli i Czesława Grzelaków z Wielkopolski nie chodził na religię Zdarzało się, że był z tego powodu źle traktowany przez innych uczniów. Dawano mu do zrozumienia, że jest gorszy, ponieważ nie uczęszczał na lekcje katechezy. Podczas apelu na zakończenie roku szkolnego ostatni dostał świadectwo, bo był jedynym, który nie miał oceny z religii. Chłopiec nie miał możliwości uczestniczenia w zajęciach z etyki.

Grzelakowie przenieśli syna Mateusza do innej szkoły, jednak to nie pomogło. Nie przyniosła też skutku interwencja w MEN i u rzecznika praw obywatelskich. Rodzice postanowili domagać się sprawiedliwości w Strasburgu. Twierdzili, że na skutek obowiązujących w Polsce przepisów, naruszana jest wolność sumienia ich dziecka, jak również dopuszczono się względem chłopca do dyskryminacji.

Człowiek i litera prawa

9 sierpnia 2007 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka wyraził zgodę na przedłożenie przez Helsińską Fundację Praw Człowieka pisemnych obserwacji w sprawie: Grzelak przeciwko Polsce. Do sprawy odniósł się też nasz rząd, przy czym – jako jedna ze stron – nie może upubliczniać przedłożonych treści.

Stopnie z religii na świadectwie wprowadzono w Polsce w 1992 r. Od bieżącego roku szkolnego do średniej ocen wlicza się religia oraz przedmiot: etyka, z którym są ogromne problemy (m.in. brak kadry). Można powiedzieć, że sprawa Grzelaków nabrała barw właśnie teraz, gdy dyskusja o etyce i religii w szkole jest dość zażarta.

Swoje oświadczenie - raport w tej sprawie wydała już Helsińska Fundacja Praw Człowieka. Zgodnie z informacjami, które za Dorotą Pudzianowską, podała „Rzeczpospolita”, na 32 tys. szkół tylko ponad 300 prowadziło etykę. Utrudniają to przepisy. By szkoła prowadziła zajęcia z etyki lub religii, musi się znaleźć co najmniej siedmioro chętnych. Problem się pojawia, gdy etykę chce mieć tylko 5 osób lub 3…

Manipulacja na katechezie?

We wrześniu na stronie portalu Racjonalista.pl został opublikowany wywiad z Czesławem Grzelakiem, ojcem Mateusza. Już na początku padają tam kontrowersyjne słowa: „Jestem osobą niewierzącą (nie mylić z ateistą) i dlatego wartości, jakimi kieruję się w życiu, nie pozwalają mi na zgodę na manipulację umysłem młodego człowieka, jakim jest mój syn” (cyt. za Racjonalista.pl).

Wniosek, który nasuwa się po krótkiej analizie tego zdania jest następujący: dla pana Grzelaka, fakt nauczania religii w szkole bywa formą manipulacji. Oczywiście, może się on nie godzić, nie chcieć, by jego dziecko uczęszczało na religię, ale skąd posądzenie o manipulację i na jakiej podstawie? W dalszej części tekstu Czesław Grzelak przyznaje, że jeśli jego syn zapragnie być katolikiem, to: „nie mogę się temu sprzeciwić”. Jaki obraz katolicyzmu ma ten młody człowiek? Czy wizja ta nie jest zwyczajnie „skażona” negatywnymi doświadczeniami?

Etyka i religia – to nie wrogowie

W dyskusjach i sporach warto, by obie strony umiały uzasadnić swoje argumenty. Zauważyłam, że etyka stała się niemal wrogiem religii. Etyka odciąga młodych, gniewnych i wątpiących od kościoła, a wszystko zaczyna się od nieobecności na katechezie. Tymczasem etyka nie jest ani wrogiem religii, ani też mało chwalebną alternatywą dla niewierzących. To po prostu możliwość zapoznania ucznia z wartościami i pojęciami, o których i tak często słyszy na katechezach (miłość, wolność, bohaterstwo, odwaga…).

Helsińska Fundacja Praw Człowieka
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności