Królewski skarb Elżbiety II, czyli Jajko mozaikowe Fabergé

Zjawiskowy prezent dla cesarzowej Aleksandry
Styl tego jajka Fabergé jest niezwykły. Jest jednocześnie nowoczesny i prawdziwie królewski. To jajko Fabergé jest ozdobione największą ilością kamieni szlachetnych, jest najbardziej świetliste i jak klejnot Wschodu skrzy się blaskiem wielobarwnych kamieni. To dzieło ma w sobie najwięcej fantazji i nowoczesności. Jajko mozaikowe to arcydzieło, które powstało w szczytowym okresie twórczości Fabergé.

Jajko mozaikowe było prezentem od cara Mikołaja II dla jego ukochanej żony cesarzowej Aleksandry Fiodorowny. Był to prezent o prywatnym charakterze, na co wskazuje umieszczenie w jajku jako niespodzianki miniaturowego portretu dzieci pary cesarskiej.
Jajko zostało podarowane cesarzowej Aleksandrze 6 kwietnia 1914 roku w czasie hucznie obchodzonych świąt wielkanocnych. Tuż po świętach zostało umieszczone w jednym z prywatnych pokoi cesarzowej w Pałacu Zimowym.

Królewski klejnot
Jajko mozaikowe jest pudełkiem (puzderkiem) w formie jajka, wykonanym z najdroższych jubilerskich materiałów: ze złota i platyny oraz diamentów, rubinów, szafirów, szmaragdów i pereł. Korpus jajka tworzy siatka z platyny i złota, której oczka inkrustowane są kamieniami szlachetnymi. Dzięki temu jajko jest jednocześnie ażurowe i błyszczy bielą diamentów, czerwienią rubinów, zielenią szmaragdów i błękitem szafirów.
Powierzchnię jajka zdobią pasy dekoracji i owalne medaliony. Charakter dekoracji jest zbliżony do struktury mozaiki. Oczka mozaiki wykonane są z kwadratowych kamieni szlachetnych, które tworzą na powierzchni jajka rysunek o motywach kwiatowych. Motyw kwiatów i charakter niespodzianki nadają dziełu sentymentalny charakter.

Niespodzianka
Niespodzianką ukrytą wewnątrz jajka jest owalna ramka w formie medalionu zwieńczonego koroną, umieszczona na postumencie w formie tralki. Dekoracja ramki utrzymana jest w stylu barokowym. W medalionie znajduje się portret pięciorga dzieci cara Mikołaja II i Aleksandry Fiodorowny. Są to córki Tatiana, Olga, Maria i Anastazja oraz syn Aleksy. Obraz namalowano emalią en grisaille w różowej tonacji, w stylu nawiązującym do techniki en camaïeu (nazwa tej techniki pochodzi od kamei). Na odwrotnej stronie medalionu znajdują się: obraz przedstawiający kosz z kwiatami oraz okolicznościowy napis.

Jego styl wyprzedzał swój czas
Jajko mozaikowe powstało w 1914 roku, na początku XX wieku, w okresie gdy pojawiły się już pierwsze awangardowe nurty w sztuce. Sztuka abstrakcyjna narodziła się kilka lat wcześniej. Styl tego dzieła ma w sobie coś z tego ducha awangardy i jest bardzo nowoczesny. Estetyka dzieła jest bliska stylowi art deco, który opanuje sztukę Zachodu dopiero w kilka lat później, po pierwszej wojnie światowej.
Pomysł stylu mozaikowego zainspirował złotników i spodobał się klientom. Już w dwa lata później, biżuteria naśladującą styl jajka mozaikowego pojawiła się w ofercie znakomitej amerykańskiej firmy złotniczo-jubilerskiej Cartier.

Jajko mozaikowe zaprojektowała młodziutka dziewczyna
Projekt jajka mozaikowego wykonała dwudziestoletnia dziewczyna Alma Pihl, córka jednego z mistrzów pracujących dla Fabergé. Było to drugie jajko cesarskie zaprojektowane przez młodziutką artystkę. Rok wcześniej według jej projektu zostało wykonane "Jajko zimowe". Oba dzieła należą do najpiękniejszych cesarskich prezentów wielkanocnych w formie jajek wykonanych przez petersburską pracownię Fabergé.
W 1914 roku w pracowni Fabergé w Petersburgu obowiązywała zasada, że cesarski prezent wielkanocny był wykonywany w drodze nieformalnego konkursu, do którego mogli przystąpić wszyscy mistrzowie i złotnicy. Każdy mógł wykonać projekt i przedstawić go Piotrowi Karolowi Fabergé, który oceniał wszystkie i następnie decydował o realizacji jednego z nich. Zazwyczaj wykonywany był projekt proponowany przez mistrza kierującego pracownią firmy w Petersburgu. Jednak w 1913 i 1914 roku zrealizowano dwa wyjątkowej urody projekty wykonane przez Almę Pihl.

Pomysł „z wyszywanki”
Wiele lat po wykonaniu jajka mozaikowego Alma Pihl opowiedziała w wywiadzie o tym jak wpadła na pomysł jego stylu i dekoracji. Według jej opowieści, pomysł na jajko mozaikowe przyszedł jej do głowy podczas czytania książki, w chwili, gdy promienie światła słonecznego padły na haftowaną serwetkę i prześwitując stworzyły kolorowy obraz na powierzchni stołu. Można powiedzieć, że pomysł stylu jajka mozaikowego zrodził się ze światła i rzeczywiście jest to najbardziej świecące blaskiem klejnotów jajko Fabergé.

Jest niewielkie i dziwnie podpisane
Dokładny koszt wykonania dzieła jest nieznany, jednak ze względu na jego styl i ogromną ilość użytych do jego dekoracji kamieni szlachetnych należy przyjąć, że było to jedno z najdroższych jajek wykonanych przez Fabergé.
Jajko mozaikowe jest niewielkie, ma zaledwie 95 mm długości, a umieszczona wewnątrz niego ramka - 79 mm. Dzieło jest bardzo nietypowo oznaczone puncami i cechami złotniczymi. Obok sygnatury firmy Fabergé, znajduje się punca z imieniem Gustawa Fabergé. Wśród badaczy punca ta jest uznawana za okolicznościową. W 1914 roku mijała setna rocznica urodzin Gustawa. Jest bardzo prawdopodobne, że Piotr Karol Fabergé chciał w ten sposób uczcić pamięć swojego ojca. Prócz tych oznaczeń jajko jest również oznaczone datą: 1914.

Zakupione do zbiorów królewskich w Londynie
W 1917 roku razem z innymi skarbami należącymi do Mikołaja II i jego rodziny zostało skonfiskowane. Już w 1933 roku zostało wystawione na sprzedaż na aukcji w Londynie. Jajko mozaikowe zakupił król Anglii Jerzy V. Miało być prezentem z okazji urodzin jego małżonki królowej Marii. Od tego czasu jajko mozaikowe znajduje się w zbiorach królewskich w Londynie. Zdecydowanie jest to jedno z najcenniejszych i najpiękniejszych dzieł sztuki złotniczej znajdujące się w posiadaniu królowej Elżbiety II.

1914 - rok największych sukcesów i sławy Fabergé
Rok 1914 to okres największych sukcesów pracowni i rodziny Fabergé. Pracownia i firma zajmowały czołowe miejsce wśród złotników rosyjskich i wykonywała najbardziej prestiżowe zamówienia dworu cesarskiego.
W tym samym roku Agaton Fabergé, syn Piotra Karola, został zatrudniony przez Gabinet Jego Cesarskiej Wysokości przy katalogowaniu rosyjskich klejnotów koronnych. Zaproszenie Agatona do prac komisji było dowodem najwyższego uznania i świadectwem mocnej pozycji domu jubilerskiego Fabergé wśród złotników rosyjskich. Najtrudniejszym i najważniejszym postawionym przed Agatonem zadaniem było ponowne umocowanie w berle cesarskim ważącego 189 karatów diamentu Orłow, który się poluzował i wypadł. Warto dodać, że Orłow to największy historyczny diament znajdujący się w posiadaniu carów i najcenniejszy klejnot w ówczesnej Rosji.

Schyłek wielkości pracowni Fabergé
Jednak był to ostatni tak znakomity rok w dziejach pracowni i przedsiębiorstwa Fabergé. Kryzys spowodowany pierwszą wojną światową, który bardzo mocno uderzył w całą branżę złotniczą, dotknął również Fabergé. Firma straciła klientów, a wielu mistrzów powołano do wojska. W 1915 roku firma Fabergé musiała zamknąć salon handlowy w Londynie. Były to pierwsze oznaki zbliżającego się końca wspaniałej historii firmy Fabergé.
Przedsiębiorstwo Fabergé istniało jeszcze kilka lat, ale czasy świetności należały już do przeszłości.

* Artykuł na bazie książki: Faberge. Historia i arcydzieła, Opole 2014