„Maria Skłodowska-Curie i jej córki” – u źródeł pasji naukowej

Marii Skłodowskiej-Curie przedstawiać nie trzeba. Należy do czołówki wybitnych uczonych, którymi szczyci się ludzkość. Uznaje się ją za najsłynniejszego naukowca w historii zaraz po Albercie Einsteinie. Na temat jej życia i osiągnięć powstały niezliczone publikacje na całym świecie. Do tej obszernej literatury dołączyła właśnie pasjonująca opowieść Shelley Emling, poświęcona najmniej do tej pory spenetrowanemu okresowi w życiu uczonej. Książka Maria Skłodowska-Curie i jej córki wprowadza w szczegóły ostatnich dwóch dekad życia pierwszej noblistki, nie kończy się wraz z jej śmiercią, przybliża losy obu jej córek, Ireny i Ewy oraz wnuczki, Hélène Langevin-Joliot. Okazuje się, że wciąż jeszcze wiele wątków, biorących swój początek w warszawskim domu profesora Władysława Skłodowskiego, nauczyciela fizyki, przyrody i matematyki, ojca Marii, wymaga dalszych badań, a każda nowa opowieść odsłania interesujące okoliczności życia kobiety usiłującej pogodzić rolę matki i naukowca, a zarazem dzieje sławnych odkryć naukowych.

Wielu biografów zamyka dzieje rodziny Curie na pierwszej wojnie światowej, zatem po okresie spektakularnych odkryć pierwiastków promieniotwórczych i po otrzymaniu dwóch Nagród Nobla, podczas gdy lata 1918-1934 stanowią niezwykle istotny okres, w którym rozstrzygnęły się losy sukcesów naukowych państwa Curie. Shelley Emling zdecydowała się wypełnić tę lukę, a nawet poszerzyć historię aż do czasów współczesnych, do momentu osobistego spotkania z wnuczką Marii, Hélène Langevin-Joliot, która została przewodniczką autorki po życiu jej babci oraz własnej matki, Ireny. Udostępniony przez nią i paryski Instytut Curie olbrzymi zbiór materiałów archiwalnych stał się fundamentalnym źródłem opowieści, opisującej zagadnienia mało znane lub też dotąd nieujawnione. Skupienie uwagi na ostatnim okresie życia Marii jako uczonej, matki, kobiety odsłania ludzkie oblicze noblistki. Pozwala zaobserwować wpływ, jaki wywarła na życie swoich córek. Książka przynosi szczegółowe i mało znane informacje o ich życiu i działalności.

Opowieść Emling rozpoczyna się w znamiennym momencie, kiedy Maria Skłodowska-Curie w towarzystwie córek przybywa po raz pierwszy do Ameryki. Do tego ważnego w jej biografii zdarzenia dochodzi za sprawą niezwykle operatywnej amerykańskiej dziennikarki Missy Meloney, której nieznany dotąd portret wyłania się w książce na pierwszym planie. Interesującym wątkiem historii staje się zatem przyjaźń rodziny Curie z tą organizatorką niebywałych akcji zbiórek funduszy na zakup radu na terenie Stanów Zjednoczonych. Czytelnik za sprawą wglądu w dokumentację zyskuje wgląd w kształtowanie się mitu, że za pomocą radu można leczyć raka. Jednocześnie otrzymuje możność poznania skutków intrygującego spotkania skromnej idealistki z potężną machiną reklamy i koniecznością podjęcia roli gwiazdy. Interesujący nowy punkt widzenia na najsławniejszą Polkę pozwala w pełni dostrzec wymiar znaczenia jej odkryć. Z zaprezentowania zderzenia perspektywy amerykańskiej z europejską wyłania się zaobserwowania specyfiki odmiennych światów, co miało niebagatelne znaczenie dla funkcjonowania odkryć naukowych. Z jednej strony zaściankowość francuska, piętnująca romans Marii z Paulem Langevinem, z drugiej nowoczesność amerykańska, zdolna wykreować mityczny wizerunek uczonej w medialnej rzeczywistości.

Książka Shelley Emling jest nie tylko opowieścią o rodzinie Curie. Z powodzeniem spełnia jeszcze inną funkcję, mianowicie stanowi pasjonującą powieść o procesie poznawczym człowieka w dobie szczególnego ruchu w dziedzinach naukowych. Nie bez znaczenia na ten aspekt historii ma fakt, że dotyczy okresu rewolucyjnych odkryć naukowych, które zmieniały ewidentnie sytuację człowieka w świecie. Po I wojnie światowej życie ludzkie na skutek odkryć odrywa się od rytmu natury, staje w obliczu względnego, zwodniczego, niepewnego świata. Bohaterami książki są osoby odpowiedzialne za nowe oszałamiające odkrycia, które mogły być wykorzystane zarówno na zgubę, jak i pożytek ludzkości. Przedstawienie rywalizacji i współpracy ścisłego kręgu uczonych, doprowadzających do gwałtownego skoku cywilizacyjnego w czasie szczególnego zagrożenia przez nowe ideologie nacjonalistyczne, daje obraz napięć i sprzeczności, jakie do tej pory komplikują losy ludzkości. Opowieść o uwikłaniu naukowych w odwieczne konflikty ekonomiczne i polityczne ujawnia słabości, które mogą być przestrogą dla następców wybitnych naukowców I połowy XX wieku.
Zainteresowanie życiem i działalnością dwukrotnej laureatki Nobla jest niezmiennie żywe. Można sądzić, że z pokolenia na pokolenie przybywa osób zafascynowanych osobowością Marii Skłodowskiej-Curie i jej następczyni, Ireny. Książka amerykańskiej dziennikarki Maria Skłodowska-Curie i jej córki z powodzeniem wychodzi naprzeciw potrzebie poznawczej czytelników, pragnących poznać następstwa odkrycia radu i polonu, a także kulisy odkrycia sztucznej radioaktywności. Odpowiadając na pytanie, dlaczego o Marii Skłodowskiej-Curie warto wiedzieć jak najwięcej, stawia sobie ambitny cel dotarcia do współczesnych młodych kobiet, które gotowe są podążyć szlakiem przetartym przez sławną uczoną i jej córki. Uczynić to może skutecznie, wskazując powtarzalną w rodzinie Curie, kontynuowaną przez wnuczkę, drogę do pasji naukowej.

Shelley Emling, Maria Skłodowska-Curie i jej córki. Opowieść o najsłynniejszej w dziejach rodzinie naukowców, przełożył Wojciech Górnaś, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2013, s. 310.