„Muzy Młodej Polski” – wejrzenie w świat minionego wieku

Młoda Polska to epoka, w której dużą uwagą obdarza się kobietę, zwłaszcza te przedstawicieli płci pięknej, które rysują się na silne i wyraziste charaktery. Świat kobiet stanowi wyzwanie poznawcze, czego rezultaty widać w literaturze i sztuce. Ich wewnętrzny świat, wpływ na życie mężczyzn to kluczowe zagadnienia, jakie skłaniają do rozpoznania, inspirują do twórczych objawień efektów tego procesu. Świat fin de siécle`u zaludnia się zatem szczególnie postaciami wyrafinowanych kobiet fatalnych, które przyczyniają się do zguby kochających je mężczyzn. Wydaje się to naturalne, bo problem należy do zjawisk silnie determinujących, osobliwych, poruszających, a przy tym interesujących, bo nieprzystających do powszechnie obowiązujących modeli życia. Nie mniej ważne staje się także zjawisko twórczego oddziaływania kobiet na mężczyzn, w szczególności artystów, bo ta perspektywa była centralnym punktem widzenia w sztuce modernizmu.

Artyści Młodej Polski z upodobaniem szukali muz, kobiet, które by odegrały istotną rolę inspirującą w ich egzystencji i w twórczości. Odnajdywali je w swoim otoczeniu i nadawali im szczególne znaczenie. Tropem tych powiązań podążyła autorka wydanej w Wydawnictwie Iskry książki „Muzy Młodej Polski” Monika Śliwińska. Jej opowieść pokazuje fascynującą obecność nieprzeciętnych osobowości kobiecych w kręgach artystycznych wybranej epoki, a tym samym ujawnia interesujące relacje, jakie zachodziły między rzeczywistością a światami twórczych kreacji. Z pewnością przedstawia te aspekty ówczesnej doby, które decydowały o przezwyciężaniu powszechnego wtedy nastroju znużenia, zniechęcenia, poczucia bezsensu istnienia, wszechogarniającej nudy. Z dwóch dominujących sposobów ujmowania roli kobiety koncentruje się na zjawiskach pozytywnego oddziaływania kobiet jako obiektów adoracji, zachwytu, inspiracji.

„Muzy Młodej Polski. Życie i świat Marii, Zofii i Elizy Pareńskich” to przede wszystkim opowieść biograficzna, wnikliwie prezentująca sylwetki tytułowych postaci kobiecych, unieśmiertelnionych za sprawą związków z artystami. Bohaterkom książki status Muz zapewnia choćby ich literackie odbicie w najsławniejszym dramacie Młodej Polski – a zatem w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego, o czym upewnia dobitnie w „Plotce o Weselu” Tadeusz Boy-Żeleński, który zresztą swoje zauroczenie potwierdził później także poślubieniem jednej z sióstr – Zofii. Wizerunki pięknych panien z szanowanego krakowskiego rodu zostały utrwalone na obrazach wybitnych malarzy: Stanisława Wyspiańskiego, Witolda Wojtkiewicza i Stanisława Ignacego Witkiewicza. Były inspiracją dla twórców literatury, którzy bywali w salonie Pareńskich, między innymi Lucjana Rydla, Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Stanisława Przybyszewskiego.

Zasadniczym atutem książki Moniki Śliwińskiej jest rekonstrukcja dokumentalna istotnego fragmentu życia Krakowa przełomu XIX i XX wieku z uwzględnieniem późniejszych wydarzeń, z jakimi łączyły się losy bohaterów. Przyjęta perspektywa, wprowadzająca do świata, w jakim rodziła się ówczesna sztuka, pozwala nie tylko zajrzeć za jej kulisy, ale także poznać niezwykłe podłoże, na którym wyrastała. Publikacja ma nieocenioną wartość poznawczą, bo przybliża postacie mniej lub bardziej znane, które odegrały ważną rolę w kulturze, ale zarazem unaocznia miniony świat piękna i wartości, jakich często brakuje współczesnemu nurtowi życia. Lektura pozwala obcować z nieprzeciętnymi osobowościami minionego wieku, od których można się wiele nauczyć w kwestii sztuki wartościowego życia.

Bohaterami „Muz Młodej Polski” są nie tylko trzy adorowane przez artystów panny, ale cała ich familia zamożnych mieszczan – rodu Pareńskich, w szczególności rodziców: Elizy i Stanisława, wspierających potrzebujących artystów, prowadzących szeroką działalność dobroczynną. Ze względu na zogniskowanie wydarzeń w salonie krakowskim tej zasłużonej rodziny ukazuje się także bogata galeria osób, które były jego bywalcami. Tym samym książka opowiada także o szczegółach z życia przewijających się przez ów dom wybitnych twórców epoki. Należą do nich prócz wyżej wymienionych: Adam Asnyk, Henryk Sienkiewicz, Władysław Reymont, Jacek Malczewski, Leon Wyczółkowski, Józef Mehoffer, Ludwik Solski. Szeroko zarysowany obraz życia towarzyskiego Krakowa układa się w kształt dokumentalnej powieści, uwzględniającej tło historyczne kolejnych dekad dwudziestego wieku aż do lat PRL-u. Książka daje wgląd w kształty minionego życia ówczesnych przedstawicieli kultury, w czym niebagatelną rolę odgrywa także bogaty zespół zamieszczonych w niej fotografii.

Bezprecedensowym walorem opowieści Moniki Śliwińskiej jest odtworzenie atmosfery, w jakiej powstał najsławniejszy dramat Wyspiańskiego. Autorka przedstawia prototypy postaci „Wesela”, kreśli ich wizerunki szerzej i wnikliwiej niż uczynił to w swym szkicu Tadeusz Boy-Żeleński. Wykorzystuje przy tym liczne archiwalia, korespondencję, wspomnienia i inne dokumenty, które objaśniają kulisy spraw i sytuacji, jakie pozwoliły Wyspiańskiemu, stojącemu na weselu Rydla w sieni, opartemu o futrynę drzwi, wysnuć dramat narodowy, który do dziś stanowi znaczące i nieprzebrzmiałe w znaczeniach arcydzieło. Wejrzenie za kulisy dramatycznych zdarzeń pozwala lepiej wniknąć w świat, który w wyobraźni poety stał się symboliczną miniaturą Polski. Można wnioskować, że w lekturze "Muz Młodej Polski" upodobanie znajdą szczególnie miłośnicy dramatu Wyspiańskiego. Niemniej stanowi cenną pozycję dla każdego czytelnika, otwartego na ludzkie doświadczenia. Publikacja została Najlepszą Książką na Jesień 2014 roku.

Monika Śliwińska, Muzy Młodej Polski. Życie i świat Marii, Zofii i Elizy Pareńskich, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2014, s. 416.