Neutralność światopoglądowa

Usuwanie - przejawiającej się w wartościach i kierunku obranym na konkretne dobro (wspólne) - etyki z przestrzeni publicznej zasłania się neutralnością światopoglądową. Najczęściej twierdzi się, że dobre państwo to takie, które nie wypowiada się na temat moralności i światopoglądu. Nie wydaje się jednak możliwe, żeby wizja człowieka oraz inspiracja filozoficzna (realistyczna lub idealistyczna) były nieobecne w rozwiązaniach społecznych. Co najmniej nadają im kierunek, gdyż światopogląd to zespół sądów o świecie i człowieku. Państwo podejmując decyzje kieruje się tymi sądami.

Dobrym przykładem związku etyki ze sferą publiczną jest ekonomia.

Interwencjonizm gospodarczy można porównać z orientacją etyczną państwa. Konieczna jest interwencja państwa, żeby umożliwić nawiązanie jakiejkolwiek rywalizacji między nieznającymi ograniczeń koncernami a średnią klasą, realną reprezentacją kapitalizmu, słabszym zaś zapewnić ochronę. Konieczna także jest orientacja etyczna nadawana przez państwo, poza czy obok jego funkcji regulującej współżycie jednostek. Bez niej zapanowałaby anarchia, próżnię wypełniłyby mierne i niewartościowe propozycje a tożsamość społeczna uległaby rozchwianiu.

Jak wiemy kryzys ekonomiczny zdjął nobliwe szaty z wolnego rynku, który okazał się pretekstem do nadużyć. Liberalizm nie był w stanie powstrzymać rozwoju polegającego na łatwym kredycie i spekulacji. W przestrzeń wolności gospodarczej wkradła się bolesna opuchlizna, trujące aktywa i przepaść dzieląca biednych i bardzo bogatych. Profesor Grzegorz Kołodko w swojej pracy "Wędrujący świat" zawarł ostrzeżenie: ekonomia bez etyki traci z horyzontu człowieka; zysk osiągany za wszelką cenę gwałci ludzkie prawa. W płaszczyźnie politycznej wolność od etyki zaprowadziła społeczeństwa na skraj analogicznej do ekonomicznej katastrofy i eskalowała w kryzysie międzyludzkich więzi.

O inspiracjach stojących za opiniami państwa możemy mówić jawnie albo udawać, że ich nie ma. Lepiej oczywiście nazywać je wprost. Tolerancja polega na akceptacji sytuacji, w której w przestrzeni publicznej ścierają się różne idee. Dlatego należy odrzucić tezę, że przekonania są sprawą prywatną. Uznać jednak należy istnienie spraw prywatnych (intymnych), które nie powinny być przedmiotem działań podejmowanych w przestrzeni publicznej.

Neutralność światopoglądowa państwa jest zawieszona pomiędzy laicyzmem o zabarwieniu ateistycznym (n.ś negatywna) a demokracją wartości (n.ś. pozytywna). Najczęściej mediuje między jedną a drugą skrajnością.

Łączenie neutralności światopoglądowej wyłącznie z radykalnym laicyzmem ma na celu wywarcie wrażenia na opinii publicznej. Zwolennicy sterylnej laickości chętniej powołują się na Republikę Francuską i ograniczają dyskusję do tego przykładu, który wydaje się odosobniony. Wiele liberalnych demokracji europejskich ma konstytucyjne odniesienia do chrześcijaństwa. Brytyjska Królowa jest głową Kościoła, kilkunastu anglikańskich biskupów zasiada w Izbie Lordów i wpływa na bieg spraw państwowych. W Szwecji kościół luterański traktowany jest jako państwowy. Nawet francuski prezydent zwyczajowo podejmuje duchowne funkcje w Rzymie.

Orientację etyczną mocujemy na poziomie społecznym, jako dobro wspólne oraz na poziomie jednostkowym, jako godność osoby. W praktyce oznacza ona odpowiedzialność za dobro wspólne i dobro osoby. Neutralność nigdy nie była i nie jest brakiem wyboru. Np. brak ochrony życia nienarodzonych też jest wyborem etycznym wspólnoty - nie tylko jednostki. Kiedy parlamentarzyści szwedzcy zostali zapoznani z ekspertyzą naukową o doznawaniu bólu przez nienarodzonych, obniżono czasowe limity aborcyjne. Było to zgodne z przeświadczeniem, żeby nie zadawać bólu. Orientacja etyczna ma więc swoją procedurę: debatę, w której rozeznajemy co jest dobrem jednostki i ogółu w oparciu o szeroki - nie tylko naukowy (może być wiedza filozoficzna) - stan wiedzy w danym momencie.