O kolędach polskich, kantyczkach i...

Teksty kolęd są bardzo zróżnicowane, od wręcz prozaicznych po kunsztowne np. Kochanowskiego i Krzyckiego. Dokładnie jeszcze nie zbadano, kiedy kolęda utożsamiona została z pieśnią bożonarodzeniową. Od średniowiecza do wieku XVI nie wyróżniała się ona spośród innych pieśni religijnych. Z czasem kolęda zaczęła przybierać charakter pieśni ludowej. W okresie baroku zaczęła się kształtować pastorałka, czyli pieśń pasterska o treści związanej z Bożym Narodzeniem.

Z polskich zbiorów kolęd (i pastorałek) do najważniejszych należą: J. Żabczyca Symfonie Anielskie albo Kolęda (Kraków 1630; 84 teksty i 36 melodii), Kancjonał staniątecki z 1705 (130 kolęd), Kapela generalna z 1721 r. (378 tekstów i 80 melodii), którego wierna kopia z 1722 r. znajduje się u karmelitanek krakowskich. Najbardziej znanym XIX-wiecznym zbiorem kolęd są Pastorałki i kolędy M. Mioduszewskiego (1843).

Kantyczki albo kancjonaliki, to książeczki, zawierające zbiór pieśni polskich nabożnych, zwłaszcza pastorałek i kolęd, Narodzenie Chrystusa opiewających. Mickiewicz w prelekcjach o literaturze słowiańskiej tak mówi o tych pieśniach: „Żaden podobno naród nie może pochlubić się takim zbiorem, jak kantyczki polskie. Autorowie zawartych w nim pieśni nabożnych są niewiadomi; byli to, jak się zdaje, duchowni niżsi i bakałarze szkółek. Są jednak ślady, że i wielcy pisarze dorzucili tu później kilka hymnów. (…).”

Kantyczki obejmują cały rok kościelny i podług niego dzielą się na Adwentowe, pieśni o Narodzeniu Pańskiem, o Męce Pańskiej i o Zmartwychwstaniu. Jak silna jest tradycja kolędowa świadczy fakt, że poza zespołami ludowymi sięgają do niej nawet zespoły rozrywkowe i współcześni wykonawcy estradowi.