Pochwała totalitaryzmu? "Politeia" Platona

"Politeia" Platona składa się z dziesięciu ksiąg, których tematyka krąży wokół dwóch centralnych pytań: po pierwsze - czym jest sprawiedliwość, po drugie - w jakim celu powinniśmy działać w jej imię?

Z punktu widzenia filozofii polityki interesującą wydaje się być Księga IV, w której nastepuje próba rozwiązania problemu zarówno psychologiczno-moralnego, jak i politycznego. Przedstawiona jest w niej wizja idealnego państwa, które porównane zostaje do człowieka składającego się z trzech części. Jego ludność podzielona zostać powinna na trzy kasty, z których każdej przydzielone zostaną odpowiednie prawa i obowiązki.

I właśnie w tym punkcie rozważań Platona wielu upatruje dziś początków ideologii państwa totalitarnego.

Wedle filozofa, państwem rządzić powinna najwyższa kasta - filozofowie i mędrcy (odpowiednik ludzkiej głowy/rozumu sterującego całym ciałem), których zadaniem jest poznanie absolutnej prawdy i osiągnięcie mądrości potrzebnej do kierowania resztą społeczeństwa. Dwie pozostałe kasty będące podległe tej najwyższej to żołnierze (piersi niosące ze sobą wolę działania) oraz prostacy, mający spełniać rolę rzemieślników (ludzkie podbrzusze wraz z jego pożądaniem, które powinno zostać opanowane).

I choć sam Platon przelewając swoje idee na papier kierował się zasadą państwa ogólnego dobra i sprawiedliwości, to jego pomysły wykorzystano później z ogromnym okrucieństwem, w obronie własnych interesów. Kto wie, czy platońska idea państwa nie jest jedną z pierwszych utopii, których skutki wcielania w życie znamy z historii nie tylko starożytnej, ale także i tej najnowszej?

Czy historia nie zatoczyła koła, kiedy to za czasów Związku Radzieckiego czy III Rzeszy, podobnie jak w starożytnej Sparcie, człowiek rozumiany był tylko jako cząstka społeczeństwa, kiedy to nad indywiduum stawiano ogół? "Państwo jest wszystkim, jednostka niczym"- czy te liczące sobie dziś kilka tysięcy lat słowa starożytnego myśliciela nie przypominają nam do złudzenia "Naród ponad wszystko"- jednego z haseł przewodnich tyranów Europy zeszłego wieku?

Czy nie mamy podobnych skojarzeń, kiedy przedstawiany jest nam argument, iż w imię dobrego funkcjonowania państwa kasta rządząca stać powinna ponad prawem? Oddzielenie od rodziny, brak własności osobistej, brak więzi rodzinnych, kontrola niższych kast przez władców za pomocą rygoru wojskowego - to nie były pomysły strategów znanych nam z ostatnich kart historii XX wieku. Te myśli pojawiły się już o wiele wcześniej.

Platon pisał, iż jedynie sprawiedliwie postępujący człowiek może być szczęśliwy - idąc dalej tym tokiem myśli, doszedł do wniosku, że tylko sprawiedliwe (a więc na duszy ludzkiej wzorowane) państwo może funkcjonować harmonijnie i dać szczęście oraz dobrobyt ogółowi.

Załóżmy, że Platon miał rację. Państwo powinno być podzielone na kasty. Państwo powinno być sprawiedliwe.

Ciekawą myśl w takim wypadku wysunął doc. Colin King - wykładowca Filozofii Praktycznej na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie, zajmujący się m.in. problemem starożytnych sofistów oraz filozofią polityczną: "To jest jeden z tych głównych argumentów Platona jego centralnej tezy, zakładającej, iż w każdym wypadku opłaca się działać w imię sprawiedliwości, ponieważ wszelkie czyny popełniane wbrew niej są wynikiem nieopanowanych żądz. Wedle niego człowiek działający pod wpływem żądz nie może być szczęśliwy. Ale czy naprawdę jest tak, że ci niesprawiedliwi są nieszczęśliwi i zawsze postępują w sposób mniej rozważny niż inni?"

Myślę, że historia pokaże. O ile już nie pokazała.