Polacy i Niemcy - którędy droga?

Polsko-niemieckie relacje na szczeblu politycznym pokazały, że tzw. „pojednanie” jest kiczem. W ciągu ostatnich kilkunastu lat szlachetni w swej naiwności Polacy brali za dobrą monetę piękne pustosłowie niemieckich mężów stanu. Jak się okazało, płynącym z Berlina deklaracjom o przyjaźni towarzyszyły bowiem zgoła odmienne czyny. Symbolem niemieckiego zrozumienia dla zasady solidarności europejskiej jest działalność spółki Gazprom – Germania. Symbolem niemieckiego poczucia taktu – obecność kolejnych prezydentów RFN, w tym „wypędzonego” ze Skierbieszowa Horsta Köhlera, a także przewodniczącego Parlamentu Europejskiego na zjeździe organizacji, która rzekomo ma charakter marginalny.

Można by zapytać: czym uzasadniona jest aż taka troska o dowartościowanie politycznego marginesu ze strony najwybitniejszych polityków współczesnych Niemiec. Czyżby wynikała z chęci zostawienia za sobą trudnej przeszłości i zacieśnienia przyjaznych stosunków z Polską? A może w dobie starań o miejsce w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, niemieckim elitom politycznym zależy na odbudowie patriotyzmu na trwałych fundamentach tradycji pruskiej? Kilkusetletnia historia demokratycznych republik kupieckich, jak Hamburg i Brema, nie jest w stanie wywołać w obywatelach dostatecznego natężenia woli mocy? Właściwą drogę do (od)budowy wielkości Niemiec wyznacza droga wytyczona przez Ottona von Bismarck?

I niewiele tu zmienia podkreślany często fakt, iż działalność Związku Wypędzonych nie cieszy się w Niemczech większym zainteresowaniem ze strony mediów. Argument ten wystawia przecież nie najlepsze świadectwo niemieckim środkom masowego przekazu. Czyżby brak należytej uwagi dla wydarzeń, w których uczestniczą najważniejsi aktorzy europejskiej sceny politycznej był przejawem dziennikarskiej rzetelności? Tylko niebywałemu tupetowi niemieckich komentatorów można zawdzięczać nieustające wmawianie światu, że imprezy zaszczycane przez ludzi z najwyższego świecznika, w rzeczywistości mają takie znaczenie, jak wiejski jarmark.

Być może nieporozumienie w relacjach między Polską, a Niemcami wynika z braku jasnego zdefiniowania celów, jakie przyświecają obu stronom. Odbudowany przez „złych” Amerykanów niemiecki przemysł przywykł do traktowania nas jako rynku zbytu i terytorium ekspansji. Wskaźniki dotyczące wymiany gospodarczej między naszymi krajami mówią same za siebie. Jednocześnie co najmniej od czasów prezydentury Richarda von Weizsäckera Niemcy wierzą, że w roku 1945 doszło nie tyle do klęski, co do wyzwolenia z nazistowskiej niewoli. Owo przekonanie, połączone z „odnarodowieniem” milionów mniej lub bardziej gorliwych członków NSDAP, pozwoliło przeciętnemu panu Schmidtowi przerzucić odpowiedzialność za to, co było złe na austriackiego kaprala i jego szajkę. Należy przy okazji podkreślić, z czego większość z nas nie zdaje sobie sprawy, że w coraz powszechniejszym mniemaniu Niemców „nazistowskie” zbrodnie dotknęły wyłącznie Żydów, Cyganów i homoseksualistów.

Masowe zbrodnie Niemców na Polakach, eksterminacja elit II Rzeczypospolitej, polscy więźniowie obozów koncentracyjnych, polscy niewolnicy zatrudnieni w przemyśle i rolnictwie III Rzeszy, w świadomości obywateli RFN nie istnieją wcale. Ich miejsce zajęli „wypędzeni”. Ludzie, których prominentni przedstawiciele nie wahają się kwestionować pokoju ustanowionego z chwilą podpisania przez marszałka Keitla aktu bezwarunkowej kapitulacji. Pięć lat niemieckich grabieży i zbrodni, których ofiarą w największej mierze padła Polska, nie przeszkadza im dziś nie przyjmować do wiadomości rozstrzygnięć, jakie zapadły w sierpniu 1945 w Poczdamie. Nie przeszkadza wielu z nich oskarżać Polaków o „zbrodnię wypędzenia” i domagać się zadośćuczynienia za krzywdy.

Troska o jakość dobrosąsiedzkich stosunków nie przeszkadza kolejnym niemieckim rządom pozostawiać otwartymi spraw, o których załatwienie apelowała – w imię jedności Europy – premier Margaret Thatcher. Wrażliwość względem Polaków pozwala Hansowi-Gertowi Poetteringowi przechodzić do porządku dziennego nad wynurzeniami prof. Aleksandra von Waldow o tymczasowości polskich granic i polskiej własności na wschód od Odry i Nysy.

Powiedzmy sobie jasno: celem polskiej polityki powinno być zbudowanie naprawdę przyjaznych relacji z bliższymi i dalszymi sąsiadami. Najwyższy czas uświadomić sobie, że potencjał polsko-niemieckich stosunków wykracza dalece poza obowiązujący do tej pory schemat: protegowany - mentor. W katalogu podstawowych idei europejskiego wspólnego domu nie wymieniono zasady hegemonii. Wymieniono za to zasadę partnerstwa. To dzięki niej taki kraj, jak Polska może owocnie współpracować zarówno z silniejszą Wielką Brytanią, jak ze słabszą Litwą. A przecież interesy litewskie i brytyjskie nie zawsze są tożsame z polskimi.

Pomimo nie najlepszych doświadczeń z dalszej i bliższej przeszłości, nie sądzę, żeby akurat niemieckiej klasy politycznej nie było stać na rzeczywiste (faktyczne, nie deklaratywne) zrozumienie dla zasady partnerstwa. Szczególnie, gdy chodzi o relacje w ramach tego samego organizmu – Unii Europejskiej.

W imię tego, co nas łączy, powinniśmy dzisiaj otworzyć Niemcom nowy kredyt zaufania. Mimo wszystko wierzę, że trudna historia czegoś nas nauczyła.

My, zwykli Europejczycy – Polacy i Niemcy, tak jak do tej pory bądźmy na siebie otwarci. Nawiązujmy kontakty, współpracujmy, budujmy osobiste więzi. A jeśli chcemy się zaprzyjaźnić, nie omieszkajmy na wstępie ustalić, czy aby na pewno obie strony mają ten sam stosunek do Traktatu Poczdamskiego. To chyba nie nazbyt daleko wysunięte granice kompromisu?