Polskie czarne skrzynki. Czego się z nich dowiemy?

Po każdym wypadku lotniczym miejsce katastrofy (ang. crash site) bada specjalna komisja złożona z przedstawicieli linii lotniczych których samolot uległ wypadkowi, przedstawicieli państwa na terenie którego był wypadek i przedstawicieli producenta. Znalezione czarne skrzynki są zabezpieczane a następnie komisyjnie otwierane. W samolocie Tu-154M doliczono się pięciu rejestratorów. Najstarszy i najprostszy zapewne K3-63 rejestrujący: prędkość przyrządową, barometryczną wysokość lotu, przeciążenia i czas.

Rejestrator MSRP typ pewnie najnowszy, jaki jest produkowany, posiada dwa zabudowane w różnych częściach samolotu mechanizmy piszące na szerokiej taśmie magnetofonowej. Pomarańczowa (dla łatwiejszego jej odszukania) kula, zabudowana w mało dostępnej, ale odpornej na uszkodzenia części samolotu rejestruje minimum 25 godzin lotu. (Tuż po katastrofie pokazywana była na filmach.)

Początki ATM S.A. z ulicy Grochowskiej w Warszawie sięgają 1987 r. Firma stworzyła rejestrator, który zyskał popularność w świecie lotniczym. Rejestrator ATM powstał po obu katastrofach samolotów Ił-62; Kościuszko i Kopernik w 1980 i 1987 roku. Na pozostałych samolotach Ił-62 rejestrator ATM był zabudowywany do czasu ich odsprzedaży.

Po przekształceniu w 1989 r. w Przedsiębiorstwo Produkcyjne ATM, firma dalej zajmowała się elektroniką lotniczą (w 1994 r. produkty firmy otrzymały godło „Teraz Polska”). W dalszym ciągu był ten rejestrator zabudowywany na innych samolotach Tu-154 i Tu-134. Wszystkie samoloty Tu-154 będące własnością PLL LOT sprzedane do byłych republik ZSSR, miały zabudowane rejestratory ATM. Były one stale rozbudowywane i unowocześniane.

Kula znosi upadek z 1000 m, wypływa z wody i przetrzymuje kilka minut w temperaturze 1000 stopni Celsjusza. Drugi, podobny mechanizm także z taśmą, już mniej zabezpieczony, znajduje się w dostępnym do obsługi miejscu samolotu. Rejestrator ten rejestruje około 50 do 400 różnych parametrów samolotu.

Czwarty rejestrator rozmów zapisuje tylko ostatnie pół godziny pracy, do czasu jego wyłączenia. Zapisywane są tak rozmowy bezpośrednie w kabinie między załogą jak też rozmowy radiowe czy telefonem wewnętrznym. Po locie dowódca może skasować cały zapis.

Dodatkowo zabudowany był zapewne polski rejestrator ATM –QAR tak zwany rejestrator szybkiego dostępu. To elektroniczne urządzenie zapisuje w elektronicznej pamięci nawet do stu godzin lotu. Można kasetę na której jest zapisany lot wyjąć po lądowaniu i odczytać na stanowisku zgrywając na komputer. Ten zapis wielu różnych parametrów analizuje się przy użyciu oprogramowania FDS (Flight Data Service), które pozwala na szczegółową analizę lotu (np. wyszukiwanie nieprawidłowości w pilotażu, statystykę parametrów eksploatacyjnych) oraz pracę poszczególnych podzespołów samolotu.

Rejestrator ATM został po katastrofie pod Smoleńskiem Tu-154M zwrócony Polsce.
Odczytane dane wraz z zapisem rejestratora rozmów w kokpicie pomagają ustalić przyczyny i przebieg katastrofy. Badająca wypadek komisja sporządza raport, który opisuje przebieg zdarzeń, podaje przyczyny, wskazuje ewentualnych winnych oraz wskazuje jakie należy przedsięwziąć działania aby danego typu katastrofa się nie powtórzyła.
(Użytkownikiem systemu FDS jest też rosyjski lotniczy przewoźnik Aeroflot.)