Ściana Płaczu w Kazimierzu nad Wisłą

Dwa cmentarze

Żydzi pojawili się w Kazimierzu nad Wisłą już na początku XI wieku. Tak przynajmniej głosi legenda. Jednak najstarsze historycznie wzmianki o żydowskiej gminie pochodzą dopiero z 1507 r. Początkowo kazimierscy Żydzi zajmowali się handlem zbożem i sprzedażą alkoholu. Przez wieki różnie im się wiodło…

Pierwszy cmentarz na terenie Kazimierza Dolnego został wybudowany przez Żydów najprawdopodobniej na przełomie XV i XVI wieku, u podnóża góry Sitarz. Ostatni pochówek miał na nim miejsce w 1856 r.

Drugi cmentarz powstał w 1851 roku, jeden kilometr od centrum miasteczka, na wschodnim zboczu wąwozu na Czerniawach. Ostatni pogrzeb odbył się tu w 1942 roku.

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej oba żydowskie cmentarze zostały całkowicie zniszczone przez Niemców. Zdewastowano większość nagrobków, ocalało zaledwie kilkanaście. Żydzi zostali zmuszeni przez hitlerowców do wybrukowania macewami terenów wokół Klasztoru oo. Reformatorów. Podczas wojny mieściło się w nim więzienie i siedziba Gestapo. Macewami wybrukowano również kilka kazimierskich ulic. Napisy i polichromie na płytach miały zostać starte i skute. Tak się jednak nie stało a to za sprawą Antoniego Michalaka, który wytłumaczył Niemcom, że ułożenie macew awersem do ziemi będzie bardziej praktyczne i skróci czas robót.

Antoni Michalak – urodzony w 1902 r. w Kozłowie Szlacheckim, zmarły w 1975 r. w Kazimierzu Dolnym, malarz sztuki sakralnej, portrecista i rysownik zdawał sobie doskonale sprawę z wartości historycznej i artystycznej macew. Dzięki jego sprytowi udało się uratować chociaż część płyt nagrobnych.

Lata 80. XX wieku

W pierwszej połowie lat osiemdziesiątych XX wieku pojawił się pomysł częściowej rekonstrukcji cmentarza na Czerniawach. Idee zaczęli wdrażać w życie pracownicy Towarzystwa Opieki nad Zabytkami w Kazimierzu, Muzeum Nadwiślańskiego i Urzędu Konserwatora Zabytków. Działania rozpoczęto od zebrania płyt nagrobnych, które znajdowały się w wielu miejscach miasteczka. Okazało się wówczas, że pewna ich część nie uległa zniszczeniu.

W 1985 r. z fragmentów około 600 macew wzniesiono pomnik - lapidarium w postaci Ściany Płaczu. Został on zbudowany według projektu inż. Tadeusza Augustynka – architekta, absolwenta Politechniki Warszawskiej. Dla wielu osób Kirkut na Czerniawach jest najpiękniejszą pracą, jaką wykonał architekt. Augustynek jest autorem m.in. projektu utrzymania zamku kazimierskiego, jako trwałej ruiny, odpowiadał również za odbudowę spichlerza „Pod Żurawiem" przy ul. Puławskiej.

Ściana wybudowana z macew

Ściana Płaczu na Czerniawach swoim wyglądem nawiązuje do tej w Jerozolimie. Przez jej środek przebiega jednak pękniecie, które ma symbolizować los polskich i kazimierskich Żydów. Zgodnie z obowiązującą na cmentarzach żydowskich zasadą zastosowano podział na część męską i żeńską, dlatego po lewej stronie pęknięcia umieszczono nagrobki kobiet, zaś po prawej nagrobki mężczyzn. Część dobrze zachowanych płyt nagrobnych ustawiono przed ścianą.

W trakcie mojej obecności na Czerniawach zauważyłam, że dla wielu osób, które przybyły tu oglądać pomnik, sporym zaskoczeniem okazał się wygląd macew. Pewna część turystów miała okazję zobaczyć je po raz pierwszy w życiu. Na żydowskich płytach nagrobnych nie ma zapisanej daty urodzenia osoby zmarłej. Zawsze natomiast widnieje data zgonu, podawana według kalendarza żydowskiego. Na macewach często znajdziemy bardzo kwieciste i poetyckie epitafia.

Przez pęknięcie w ścianie można przejść do przylegającego bezpośrednio za nią cmentarza o powierzchni 0, 71 ha. Na jego terenie stoi 25 nagrobków. W trakcie II wojny światowej było to miejsce masowych egzekucji ludności żydowskiej i polskiej.

Ściana Płaczu wywarła na mnie niesamowite wrażenie. Jest to na pewno pomnik niezwykły, odwiedzany przez Żydów z całego świata.

Autor zdjęć: Krzysztof Krzak

Na podstawie::
http://teatrnn.pl/leksykon/node/3430/kazimierz_dolny_kazimierz_n_wisłą
https://pl.wikipedia.org/wiki/Antoni_Michalak
http://www.wkazimierzudolnym.pl/tadeusz-augustynek-2.html
Informacje własne