Skończoność - stygmat człowieczeństwa

Ciężkich chwil w życiu nikt uniknąć nie zdoła. Czasem ich rozmiar, siła, zakres działania są tak duże, że nawet, gdy coś już dawno przeminie, mówimy: nie mogę o tym zapomnieć. Ból, krzywda, negatywne emocje pozostają. Dla większości takim dramatycznym wydarzeniem w życiu jest śmierć kogoś bliskiego. Z takimi momentami próby sił dla nas kojarzy się zdrada (w małżeństwie, ale też np. sprzeniewierzenie się jakimś ideałom), kłamstwo, nadużycie dobrej woli.

Zagadnienie sytuacji trudnych w życiu znalazło swoje miejsce wśród rozważań niemieckiego psychiatry i filozofa Karla Jaspera, który te najtrudniejsze momenty w ludzkim życiu nazwał: sytuacjami granicznymi.

Karl Jaspers po ukończeniu studiów medycznych zajął się psychiatrią. Pracował w szpitalu psychiatrycznym w Heidelbergu, potem był wykładowcą uniwersyteckim. Jego metoda badań, zwana metodą biograficzną, ciągle znajduje zastosowanie w psychiatrii.

W jednej ze swych książek (Strindberg i Van Gogh. Próba analizy patograficznej z porównawczym przywołaniem Swedenborga i Hölderlina , Warszawa 2006 r.) prowadzi wnikliwą analizę przypadku m. in. Van Gogha. Studium biografii, analiza relacji do samego siebie, obrazów oraz listów, w których opisuje swoje stany psychiczne są źródłem dla dalszych badań.

Sytuacje graniczne

Jaspers był jednym z twórców niemieckiego egzystencjalizmu. Koncentrował się na człowieku - na zagadnieniach antropologii filozoficznej. W swych rozważaniach filozof wspomina o czterech sytuacjach granicznych. Są to: śmierć, cierpienie, walka i wina. Te szczególne sytuacje w życiu człowieka wymykają się naszym usilnym próbom racjonalizacji, zbyt mocno poruszają.

To naturalne, że chcemy sobie jakoś tłumaczyć to, czego doświadczamy. Każde małe dziecko przechodzi etap kłopotliwych (czasem) dla rodziców pytań: dlaczego? Pytam, bo chcę wiedzieć, dlaczego coś się dzieje, co jest przyczyną, dlaczego coś jest… Im człowiek starszy, tym ma więcej pytań, i nie zadowala się łatwymi odpowiedziami w stylu: bo tak ma być. Stąd naturalną reakcją na to, co niewytłumaczalne lub niezrozumiałe są przede wszystkim emocje oraz chęć ucieczki, utrata poczucia bezpieczeństwa, rozpaczliwe poszukiwanie jakiegoś sensu w tym, co mnie spotyka.

Sytuacje graniczne, o których pisze Jaspers mogą nieść tragizm (i zwykle niosą), ale i wznieść człowieka ponad poziom wyłącznie przeżywania oraz emocji. Co to znaczy? Nie chodzi o to, że emocje są czymś płytkim, mało wartościowym. Po prostu z biegiem czasu, człowiek ze względu na bogactwo swego wnętrza: np. zdolność do autorefleksji, przebaczenia, przetwarzania faktów, może wyciągnąć wnioski z tego, co go spotyka, uczynić chociaż trochę dobra z przeżytego kiedyś dramatu. Przykładowo – czyjaś śmierć może zainspirować człowieka do postawy troski i odpowiedzialności za wartości, ideały, za życie swoje i innych.

Trudność szansą na lepsze życie

– Skończoność, jako stygmat bycia stworzonym człowiek dzieli ze zwierzętami, z wszystkim, co istnieje. Ale jego ludzka skończoność nie jest zdolna do tego zamknięcia, jakie osiąga każde zwierzę /Jaspers, Wiara Filozoficzna /.

Ludzka skończoność, czyli cała lista ograniczeń, na które musimy się zgodzić w naszym życiu – nie umiemy wszystkiego przewidzieć, wyleczyć każdej choroby, pomóc każdemu potrzebującemu, krótko mówiąc: nie ze wszystkim dajemy sobie radę.

Sytuacje graniczne odsłaniają człowiekowi wiele prawdy o nim samym – okazuje się, że wciąż jesteśmy uwikłani w sieć rozmaitych zależności, nawet, jeśli czasami udajemy, że jest inaczej.

Przykładowo: zależności czasu - począwszy od doby, która dla niektórych powinna trwać może nawet o 12 godzin dłużej, a na długości naszego życia kończąc (by zrealizować chociaż te 75 % naszych planów). Inna rzeczywistość to relacje międzyludzkie – setki kontaktów, układów i układzików, o których ważności i sile czasem nawet nie mamy pojęcia.

Pytanie, które można sobie zadać po nawet oględnym zapoznaniu się z wybranymi zagadnieniami myśli Jaspera to: co zrobimy z własnym i cudzym dramatem, trudnością, bólem? Czy warto je „tylko” przeżyć? Jaspers udowadnia, że tylko zmierzenie się z trudnością rodzi szansę wyciągnięcia wniosków i sensu, czyli czegoś więcej niż tylko ból negatywnych emocji.