Stulecie „Baśni” Bolesława Leśmiana

Trudno przecenić zasługi Państwowego Instytutu Wydawniczego w podejmowaniu zadań edytorskich na szeroką skalę. Większość dzieł zebranych czołowych twórców literatury ukazała się pod tym szyldem i do dziś pozostaje jedynym wydaniem w katalogach bibliotecznych. Projekty wydawania Dzieł wszystkich podejmowane są rzadko i stanowią poważne przedsięwzięcie. Do nowych zasług Państwowego Instytutu Wydawniczego policzyć trzeba obecnie wydanie Dzieł wszystkichBolesława Leśmiana.

Monumentalne wydanie kompletne, którego redaktorem jest profesor Jacek Trznadel, odziane w solidną szatę graficzną przez PIW, rozpoczął przed dwoma laty tom Poezji zebranych. Został on błyskawicznie rozprzedany, zanim w następnym roku ukazał się tom drugi – Szkice literackie. W tym roku pojawił się tom trzeci, a w nim utwory, które zostały napisane we wczesnym, niesłychanie płodnym okresie twórczości Leśmiana – baśnie. Oczekiwany jest tom czwarty, w jakim znajdą się Utwory dramatyczne i listy.

Tom trzeci Baśnie i inne utwory prozą dla miłośników poezji Leśmiana jest niezwykle ważny. Przynosi teksty niezwykłej poetyckiej piękności. Obejmuje prozę, ale – trzeba to powiedzieć wyraźnie – nosi ona w sobie cechy jego wielkiego poetyckiego pióra. Przygody Sindbada Żeglarza, Klechdy sezamowe, Klechdy polskie oraz przekład Opowieści nadzwyczajnych Edgara Allana Poe to baśnie pisane w latach 1910-1913, a więc w czasie, gdy poeta był początkującym twórcą. Nie miał na swoim koncie zbioru Łąka (1920), Napój cienisty (1936). Równolegle z baśniami powstaje jedynie Sad rozstajny (1912), powiązany wątkami i motywami z "klechdami wschodnimi". Oczywiste jest, że to wówczas kształtuje się poetycki świat Leśmiana, to z baśni, folkloru i legend wyłonią się jego fascynujące wiersze o magicznych przemianach w procesie istnienia.

Baśnie są źródłem poznania rzeczywistości. W Szkicach literackich Leśmian zapisał, że baśń „gra rolę poważną w naszym myśleniu: rolę tęczowego mostu, który nas łączy z dziedziną nielogiczną istnienia, z brzegiem urwistym owej tajemnicy, której twarz nie jest do twarzy ludzkiej podobna”. Jako natura wszelkiego poznania baśń pokrewna jest filozofii samego życia. Dlatego pod fabułą magicznych wątków kryje ciekawe treści nie tylko dla dzieci, ale i dla dorosłych.

Wiadomo, że baśnie Leśmianowskie powstały na zamówienie wydawcy Jakuba Mortkowicza z przeznaczeniem dla odbiorcy dziecięcego. Powstały z miłości do baśni i dzieci. Pierwsze – arabskie, czyli Klechdy sezamowe – przeróbki baśni z tysiąca i jednej nocy ukazały się na Boże Narodzenie 1912 roku, następnie zaś Przygody Sindbada, i Opowieści nadzwyczajne Poe. Klechdy polskie natomiast nie zostały wydane za życia autora na skutek odrzucenia ich przez wydawcę, przekonanego, że z powodu „scen pełnych zgrozy i zmysłowości” nie nadają się one dla dzieci. Przyznać trzeba, że współcześnie owa ocena kwalifikująca utwory negatywnie byłaby najlepszą rekomendacją dla czytelnika młodzieżowego.

Nowe pełne wydanie prezentuje także małe utwory prozatorskie, „rozsypane” po czasopismach. Ponadto, co istotne, uwalnia teksty w pierwotnej formie, uprzednio cenzurowanej w okresie powojennym. O różnicach, jakie nastąpiły na skutek ingerencji politycznych, dowiaduje się zainteresowany czytelnik z noty wydawniczej.

Całością świata zawartego we wszystkich baśniach Leśmiana rządzi miłość, wzniosła i okrutna, szczęśliwa i tragiczna, ta sama, która tak często pojawia się w jego wierszach. Utwory odzwierciedlają przekonanie poety, że „świat jest pełen czarów, zaklęć i tajemnic”. Pokazując młodemu czytelnikowi, że można na rzeczywistość patrzeć jak na baśń, kształtują kreacyjną wyobraźnię.

„Sen mój stoi otworem dla wszystkich, którzy pragną wnijść do jego wnętrza” – kusi Diabeł Morski Sindbada, a tej pokusie, by w krajach nieznanych oglądać dziwy i cuda, na każdej wyspie witać nową baśń, ulega także czytelnik, rad utożsamić się ze śmiałym podróżnikiem. Jednocześnie zdać sobie może sprawę, że ów „cel niewiadomy”, ponoszenie przez wiatr „kędy skieruje go wola”, „klęski i nieszczęścia” to naturalne atrybuty żywota ludzkiego.

Opowieści czarują opisami postaci, zdarzeń, krajobrazów, bawią zabawnymi motywami, zaciekawiają oryginalnymi pomysłami, urzekają baśniowym językiem. Te klasyczne już dziś pozycje w literaturze dziecięcej świetnie funkcjonują, jak obiecuje Jan Trznadel, w formie głośnej recytacji.

Warto wspomnieć, że właśnie w takiej formie docierały baśnie Leśmianowskie do pierwszych odbiorców, którymi były córki poety. Przed wiekiem w Paryżu podczas spacerów w ogrodzie – Jardin du Luxembourg opowiadał baśnie - owe opowieści „pełne zgrozy i zmysłowości” na ławeczce pod kasztanami oraz w La Bocco nad Morzem Śródziemnym czytał na głos wieczorami.

Niezwykle staranne i dokładne wydanie, zbierające wszystkie działa Leśmiana, ujawnia jedność wizji w baśniach, szkicach, wierszach. Dzięki temu powiązaniu czytelnik ulega oczarowaniu Leśmianowskim spojrzeniem na świat z pełną świadomością znaczeń w nim zawartych.

Bolesław Leśmian, Dzieła wszystkie t. 3: Baśnie i inne utwory prozą, zebrał i opracował Jacek Trznadel, wydanie I, PIW, Warszawa 2012, s. 902.
Znajdź nas na Google+