Uwag kilka filozofa o wartości retoryki

Wspomnijmy więc ojczyznę demokracji, Ateny i pewną rozmowę, którą spisał Platon. Wśród rozmówców byli między innymi Sokrates oraz Gorgiasz....

Gorgiasz dziś z pewnością byłby politykiem, który nie obawiałby się o swoje wyniki w sondażach przedwyborczych. O jego umiejętnościach i znaczeniu, niech świadczy fakt, że w czasie wojny Syrakuz z Leontionoj został wysłany z poselstwem do Aten, aby uzyskać pomoc militarną. Tam osiedlił się i został ambasadorem, nauczał równocześnie jako mówca. Nie był jednak zwykłym sofistą. Był retorem – jednym z dziesięciu najwybitniejszych mówców Starożytnej Grecji. Znał „ludzi na stanowiskach”, możnych i potężnych. Posiadał umiejętność wpływania na swoich rozmówców, dzięki sztuce, którą dziś nazywa się erystyką (dość powiedzieć, że Eris jest imieniem greckiej bogini niezgody). Jest to umiejętność wygrywania sporów, obrony w dyskusji swojej „jedynie słusznej racji”, niezależnie od tego, czy ta racja jest prawdziwa. Wpływając na sprawy bieżące przez swoje umiejętności Gorgiasz mógł mieć „wszystko”...

Swoją sztukę Gorgiasz przedstawił Sokratesowi mówiąc, że polega ona na tym, że potrafi się na ludzi przekonująco działać słowami, według swojego zdania. Dzięki niej w sądzie skłania się sędziów, w radzie radców, a na zgromadzeniu publicznym publiczność, podobnie jak obywateli na zebraniu obywatelskim. Korzyść, jaka jest związana z tą umiejętnością polega na tym, że „...jeśli taką moc posiadasz, to niewolnikiem będziesz miał lekarza, niewolnikiem i nauczyciela gimnastyki, a ów dorobkiewicz, pokaże się, że się dla kogoś innego dorabia: nie dla siebie, tylko dla ciebie, który potrafisz mówić i nakłaniać ludy” (Platon, Gorgiasz, tłum. W. Witwicki, wyd. Antyk, Kęty 1999 s. 21 ( VII 452 E)

Dzisiaj Gorgriasz powiedziałby pewnie, że jako dobry polityk jest w stanie kierować tym, co robią lekarze, nauczyciele, czy też przedsiębiorcy. Ale najważniejsze, że grupy te, robiły to, co w ostateczności przyniosłoby korzyść właśnie jemu – Gorgiaszowi politykowi. Wymowa, sztuka pięknych słów, umiejętnego kierowania rozmową i słowna żonglerka w demokracji ateńskiej była skutecznym sposobem na zaistnienie na arenie politycznej. Wysoka pozycja w państwie dawała władzę i pieniądze, oraz możliwość zaspokojenia kaprysów i - jak to Grecy zwykli byli pięknie mawiać - namiętności.

Dla Sokratesa jednak, w owej rozmowie, to nie potężna sztuka którą władał Gorgiasz była najważniejsza. Oczywiście Sokratesowi nie mogło zależeć na niczym innym, jak cnocie, dobru, ładzie i porządkowi. Niestety, w Atenach takie podejście nie było traktowane zbyt poważnie. Do rozmowy Sokratesa z Gorgiaszem włączył się Kalikles - polityk, człowiek czynu, praktyk, który filozoficzne zapędy Sokratesa skrytykował, mówiąc że filozofia to „ rzecz wcale miła, jeśli się nią ktoś w miarę pobawi za młodu”. Zbyt długa „zabawa” w filozofię (w przypadku Sokratesa, było to nieustanne poszukiwanie prawdy) prowadziła, zdaniem Kaliklesa, do zepsucia człowieka, pozbawiała go tego doświadczenia, które przystoi każdemu, kto ma być „dobrym, pięknym i zaszczytnie znanym obywatelem”. Filozof nie miałby zatem znajomości praw, zgodnie z którymi toczy się życie w państwie, nie nabyłby również „wprawy w słowach, których potrzeba w obcowaniu i w stosunkach z ludźmi i prywatnych, i publicznych – w ogóle znajomość życia znika wtedy w zupełności”. (Platon, Gorgiasz, tłum. W. Witwicki, wyd. Antyk, Kęty 1999, s. 68, 484D, XL D). W polityce liczy sie konkret i praktyka, umiejętność utrzymania swoich racji "na wierzchu".

A u nas kolejna akcji przedwyborcza. Kolejne przedwyborcze „inscenizacje”, popisy krasomówcze i prezentacje siły mogą skłaniać do refleksji, że umiejętności Gorgniasza są nadal w cenie.