Wybitne postacie harcerstwa cz. I - Józef Grzesiak "Czarny"

Postać ta związana jest głównie z Krakowem i Wilnem, bo tam głównie działał. Znany jest jednak wśród środowisk harcerskich w całym kraju i za granicą. Józef Grzesiak urodził się 11 listopada 1900 roku w Czarnej Wsi, nieopodal Krakowa. Wkrótce potem cała rodzina przeniosła się do centrum miasta.

Jego przygoda z harcerstwem rozpoczęła się w 1913 roku, gdy zobaczył w parku skautów przygotowujących się do światowego zlotu w Birmingham. Młody człowiek był bardzo zainteresowany musztrą i ćwiczeniami, które wykonywali ludzie ubrani w jednakowe mundury. Razem z kolegami założył zastęp, który po kilku miesiącach został wcielony do 2 Krakowskiej Drużyny Skautowej.

Swoje przyrzeczenie harcerskie (a więc formalne wstąpienie w szeregi organizacji) złożył wobec licznego grona świadków 3 maja 1914 roku pod kopcem Kościuszki. Mimo młodego wieku, jego przełożony złamał obowiązujące przepisy i posłał go na kurs szarż niższego szczebla.

W 1916 roku Grzesiak wstąpił do Legionów (mimo, że miał 16 lat i rodzice się na to nie zgodzili). Niestety ciężkie warunki wojskowe sprawiły, że młody organizm nie podołał tym trudom.

Po powrocie do rodzinnego Krakowa Grzesiak zorganizował pomocnicze służby wojskowe. W 1918 roku został drużynowym 13 Krakowskiej Drużyny Skautowej ("Czarna Trzynastka" - ze względu na czarny kolor chust jakie nosili harcerze). Harcówka mieściła się w jednej z izb domu Grzesiaka przy ulicy Szujskiego 3. To właśnie tamten okres sprawił, że Grzesiak stał się wzorem dla swych kolegów. Pełniąc funkcję drużynowego niejednokrotnie pomagał innym harcerzom w codziennych sprawach. Znana jest np. historia gdy jeden z jego podopiecznych nie miał roweru, więc "Czarny" podarował mu bezinteresownie swój...

W 1920 roku Grzesiak razem z kolegami z "Czarnej Trzynastki" walczył o Grodno. Po zakończeniu walk postanowił zostać na Wileńszczyźnie. Wziął tam ślub z sanitariuszką Marią Bobrowicz, tam też zdał maturę. Przemianował 3 Wileńską Drużynę Harcerską na "Czarną Trzynastkę". W 1927 roku został nawet komendantem chorągwi wileńskiej, jednocześnie pełniąc funkcję drużynowego.

Ważną rolę należy przypisać tzw. Gromadzie Włóczęgów - byli to najstarsi harcerze z Czarnej Trzynastki, którzy nie mieli już czasu na aktywne młodzieńcze działanie. Jednakże spotykali się w wolnym czasie, pomagali sobie nawzajem. Ideą powstania Gromady Włóczęgów było również to, że harcerze z Czarnej Trzynastki osiedlili się w różnych zakątkach Polski, a mimo tego nadal chcieli utrzymywać ze sobą kontakt. Powstała nawet "Deklaracja ideowa Gromady Włóczęgów", która wytyczała kierunek harcerskiego postępowania w dorosłym życiu.

II wojna światowa była bardzo aktywnym czasem dla Grzesiaka. Został on komendantem garnizonu dzielnicy "D" w Wilnie a także komendantem wileńskiej chorągwi Szarych Szeregów.

Po zakończeniu wojny był poszukiwany przez służby radzieckie. 21 marca 1945 roku został nagle w centrum miasta zatrzymany przez patrol wojskowy. Podczas procesu sądowego został oskarżony o zdradę państwa radzieckiego. Mimo swojego protestu, że nie był nigdy obywatelem tego państwa, skazano go na 10 lat pozbawienia wolności i 5 lat pozbawienia praw obywatelskich. Karę odbywał w dalekiej Workucie, do roku 1955.

Po powrocie zamieszkał w Gdańsku razem z drugą żoną Klementyną. Włączył się w działalność harcerską jako członek Naczelnej Rady Harcerskiej oraz komendant chorągwi gdańskiej. Nie podobało mu się jednak ograniczanie działalności przez panującą wówczas w Polsce władzę. W 1960 roku wystąpił z organizacji, jednakże ciągle interesował się jej sprawami. Zmarł w 1975 roku.

Obecnie imię Józefa Grzesiaka nosi wiele drużyn harcerskich, m.in. w Krakowie, Wilnie, Szczecinku, Radomsku. Postaci wybitnych w harcerstwie jest całe mnóstwo. Dla obecnych członków ZHP pozostają one ideałami i drogowskazami, także w życiu codziennym, poza zbiórkami w lesie bądź w harcówce...

Bibliografia do opisu postaci Józefa Grzesiaka:
- A. Kamiński, A. Wasilewski, Józef Grzesiak "czarny", Paryż 1980
- Szlakiem Włóczęgów-wydawnictwo pamiątkowe z okazji 40-tej rocznicy założenia "Czarnej Trzynastki" Wileńskiej Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego, Chicago 1963
- Leksykon harcerstwa, pod red. O. Fietkiewicza, Warszawa 1988