Zderzenie kultur

Przemierzając Mazury można natknąć się na każdym kroku na ślady obecności dwóch kultur. Działa tam Stowarzyszenie Wspólnoty Kulturowej "Borussia". Prowadzi ono działalność na rzecz budowania i pogłębiania kultury dialogu i tolerancji między ludźmi różnych narodowości, wyznań i tradycji. Region Warmii i Mazur (dawne Prusy Wschodnie) bez wątpienia stanowi takie dziedzictwo. Po wielu zawieruchach dziejowych stał się strażnikiem dziedzictwa kultury, którą tworzyły pokolenia ludzi zamieszkujących kiedyś te tereny. "Powierzone nam dziedzictwo powinniśmy chronić" to słowa Roberta Traby współzałożyciela Stowarzyszenia "Borussia", do których się przyłączam.

Ale Warmia i Mazury to nie jedyny region Polski, na którym stykały się i egzystowały różne kultury. Także Beskid Sądecki jest miejscem zderzenia kultur. Zamieszkiwali go niegdyś górale karpaccy pochodzenia ruskiego i wołoskiego zwani Łemkami. Posiadali własny język, kulturę i obyczaje. Pierwotnie ludność ta wyznawała prawosławie. Jednak po Unii Brzeskiej w 1596 r., powołującej Kościół Katolicki obrządku wschodniego (zwanego potocznie unickim, a później greckokatolickim) duża grupa wyznawców uznała zwierzchnictwo papieża. Oznacza to, że Łemkowie należeli do kościoła katolickiego, jednak modlili się w obrządku wschodnim.

Pozostały po nich drewniane kościółki. Niemal wszystkie są trójdzielne. Składają się z sanktuarium (w którym stoi ołtarz), nawy i babińca. Łemkowszczyzna wzbudza szacunek dla inności, zachwyca widokiem starych cerkwi wśród oceanów traw i wszechogarniającej ciszy.

Największe wrażenie robi malutka wieś Dubne, leżąca na „końcu świata” tuż na granicy ze Słowacją. Przed laty można tu było dotrzeć tylko szlakiem turystycznym przez las od strony Wojkowej. Kościół stoi powyżej drogi, góruje nad niewielką osadą. Jest piękny, czarowny, a zimowa sceneria dodaje mu jeszcze tajemniczości.

Kolejnym obiektem jest świątynia w Leluchowie z charakterystyczną niższą dzwonnicą ustawioną przy wejściu na nieduży cmentarz łemkowski.

Prawdziwą perełką jest cerkiew w Powroźniku. Jest chyba najbardziej znana, gdyż zobaczyć ją można zarówno z okien pociągu zmierzającego do Krynicy, jak i jadąc samochodem. Otoczona jest niewysokim ogrodzeniem oraz drzewami posadzonymi wokół niej. Cerkiew ma konstrukcję zrębową. Pokryta jest gontem. Izbicowa wieża o pochyłych ścianach zwieńczona jest baniastym hełmem z pozorną latarnią.

Szczawnik to kolejna wieś, w której stoi przepiękna cerkiew. Jest to świątynia filialna greckokatolicka pw. św. Demetriusza z I poł. XIX w. Wieżę wieńczy baniasty hełm z pozorną latarnią. Dachy nad nawą i prezbiterium są łamane uskokowo. Na dachach baniaste wieżyczki z pozornymi latarniami. Tajemnicza, spowita we mgle przywołuje ludzi z przeszłości.

Zajrzeć warto też do Wojkowej. Cerkiew stoi na niewielkim wzgórzu i zdaje się pilnować pól, na które spogląda. Idąc jeszcze kawałek wyżej, trafimy na stary łemkowski cmentarz, który teraz pogrążony jest jakby w zadumie.

Krótki przegląd zakończy cerkiew znajdująca się w połemkowskiej wsi Złockie. Nosi wezwanie św. Dymitra i pochodzi z 1853 r. Jest ona największą z tych, które zostały tutaj przedstawione. Charakterystyczny jest ośmioboczny bęben nad nawą nakryty kopułą zwieńczoną wieżyczką o podwójnej ślepej latarni. Wewnątrz znajduje się piękny ikonostas. Jednak poza nabożeństwami dawnej cerkwi nie można teraz obejrzeć.

Obecnie dziedzictwo Łemków jest naszym dziedzictwem, które jesteśmy zobowiązani chronić i przechować dla następnych pokoleń. Abyśmy nie zostali kiedyś okrzyknięci Barbarzyńcami w ogrodzie.