Zły geniusz amerykańskiej literatury

19 stycznia 1809 roku urodził się Edgar Allan Poe, pisarz, którego życie - typowe dla poetów przeklętych - było krótkie, okrzyknięte własną upadłością, acz literacko intensywne. Przygód szukał w podziemnych i straszliwych korytarzach duszy ludzkiej. W tym jego niedoskonałym bytowaniu było więcej zakrętów aniżeli prostych dróg. Ale to właśnie to niedoskonałe i wykręcone życie zrodziło moc literatury, która po dziś dzień czytającym otwiera oczy z zachwytu i zdumienia. Jego wkład w literaturę jest nieoceniony. Obchodzona w tym roku dwusetna rocznica urodzin pisarza uprawnia, aby przypomnieć to „potworne” życie i dokonania na niwie literatury.

Niebanalne życie Poego, wypełnione mnogością osobistych przygód złożyło się na legendę, w której mieści się tyleż kłamstw ile prawd. Zawiłość i enigmatyczność życia to prawdziwi towarzysze jego egzystencji.
Poe był synem pary wędrownych aktorów, jednak niedługo cieszył się obecnością prawdziwych rodziców. Miał niespełna osiemnaście miesięcy kiedy jego i rodzinę opuścił ojciec. Niedługo po tym wydarzeniu, gdy Poe miał zaledwie dwa lata, podczas tournée w Richmond, na gruźlicę zmarła jego matka.

Wówczas małym Edgarem zaopiekowała się rodzina Allanów. Byli to zamożni Szkoci, którzy zajmowali się głównie handlem tytoniu. Chłopiec w tej rodzinie naprzemiennie był tyleż rozpieszczany, co karcony. Wiadomo również o częstych konfliktach, jakie zachodziły pomiędzy Poem a ojczymem, które w ostateczności doprowadziły do wyjazdu pisarza do Bostonu jak i rozłąki z przybraną rodziną. Kłótnie dotyczyły pieniędzy, długów karcianych, ale również planowania przyszłości Poego przez ojczyma, na którą pisarz nie chciał się zgodzić. Praca w przedsiębiorstwie Allana, na szczęście, nie była spełnieniem marzeń dla człowieka jego miary.

Życie nie szczędziło Poemu gorzkich lekcji. Mimo dużych zdolności, którymi zabłysnął na studiach, został z uczelni usunięty za długi karciane. Wielekroć potem zapierał się, że to niewystarczające fundusze do tego się przyczyniły. Niemniej, szczęścia na studiach nie znalazł i zapewne nie mając innego wyboru, zaciągnął się do wojska. Wiadomo, że to w tym czasie zaczęły się pojawiać pierwsze problemy pisarza z alkoholem, które zapewne były skutkiem ubocznym trudnej sytuacji życiowej, rosnących długów hazardowych, czy choćby nieudanych zaręczyn z pierwszą narzeczoną Sarą Elmirą Royster, która ostatecznie wzięła ślub z innym mężczyzną.

Jakkolwiek, niezbadane są ścieżki życia człowieka… To właśnie w tym trudnym dla niego czasie, artysta wydał swoją pierwszą książkę „Tamerlan i inne wiersze” (1827). Jednak tomik opublikowany w malutkim nakładzie, nie wzbudził zainteresowania kogokolwiek. Zatem proza życia upomniała się o pisarza. Poe mając ukończoną służbę wojskową ze stopniem sierżanta-majora wstąpił do akademii West Point, ale i tutaj powodzenie mu nie towarzyszyło - w wyniku zaniedbywania swoich obowiązków po dwóch latach został z akademii wydalony.

Po tym rozczarowaniu artysta zajął się pracą dziennikarską. W tym okresie mieszkał w Baltimore u swojej ciotki, Marii Poe Clemm i z jej córką, a swoją kuzynką Virginią, liczącą sobie niespełna czternaście lat po niedługim czasie wziął ślub. W tych latach przyszło wreszcie długo wyglądane uznanie ze świata literatury. Było nim zdobycie pierwszej nagrody w konkursie literackim za opowiadanie „Rękopis znaleziony w butli”.

Następne lata w życiu Poego to czas zarządzania pismem „Southern Literatury Messenger”, w czym sprawdził się wyśmienicie. Pismo początkowo osiągające nakład 500 egz. po dwóch latach pracy Poego osiągnęło nakład 3500 egz. Poe cieszył się sławą znakomitego redaktora i recenzenta, choć niestety na jego pracę kładł się cień niecierpliwości. Ale nie tylko ów cień. Intensywność jego pracy hamował również alkohol, chwiejność usposobienia i gruźlicza choroba żony, niedługo potem zakończona śmiercią. Jednak nim śmierć doścignie jego żonę, oboje wyruszą jeszcze do Nowego Jorku, a stamtąd do Filadelfii, gdzie pisarz sprawdził się jako znakomity współpracownik kilku pism, wydawca, czy wreszcie właściciel z dawien dawna upragnionego pisma – „The Broadway Journal”, na łamach którego ukazał się jego znakomity wiersz „Kruk”, który przyniósł pisarzowi sławę za granicą.

Ostatnie dni życia pisarza spowite są tajemnicą. Niemniej pewne fakty są znane. Pisarz, po śmierci żony, planował ożenić się z owdowiałą Elmirą Royster Sheldon. Ślub zaplanowano na październik. W drodze do Filadelfii, skąd miał przywieźć ciotkę Marię, w nieznanych okolicznościach, zniknął. 3 października znaleziono go nieprzytomnego w Baltimore, gdzie Poe miał trafić, pomyliwszy pociągi. Zmarł 7 października 1849 r.
Okoliczności śmierci Poego obrosły wieloma mitami. Nie udało się rozstrzygnąć powodu jego śmierci, jakkolwiek najbardziej prawdopodobna wersja mówi o delirium, które stało się przyczyną śmierci.
Poe jest zaliczany do tych pisarzy, którego pozycja w literaturze opiera się przede wszystkim na nowatorstwie. To właśnie on z opowiadania uczynił pełnoprawną formę literacką, a zarazem położył fundament pod nowy rodzaj prozy, której cechą jest rozszerzone spektrum obserwacji psychologicznej.

Niezliczona ilość różnorodnych wątków znajdujących ujście w jego twórczości, związana jest z licznymi zainteresowaniami Poego. A do takich należały: okultyzm, mesmeryzm, metempsychoza, magnetyzm. Poe pasjonował się również rozwiązywaniem szyfrów i na tych wątkach oparł wiele swoich utworów.

Choć Poe należy do często analizowanych pisarzy, niemniej wydaje się, że większym zainteresowaniem cieszy się jego zawiłe życie, aniżeli twórczość, która wywarła tak ogromny wpływ na rozwój literatury. Od momentu jego śmierci po wielekroć czyniono zabiegi, aby zrozumieć powód udręczonej duszy pisarza. Jednym z ważniejszych przesłanek wydaje się być kompleks Edypa wobec młodo zmarłej matki. Poe w tym względzie należy do tych artystów, którzy czerpiąc z własnych obsesji i doznań, stworzyli podstawę swojej sztuki.

Spuścizna literacka Poego obejmuje ponad 60 opowiadań, kilkadziesiąt wierszy i liczne prace krytyczne. Do najbardziej znanych utworów należą: „Zagłada domu Usherów”, „Zabójstwo przy rou Morgue”, „Maska śmierci szkarłatnej”, „Czarny kot”, czy też „Rękopis znaleziony w butli”.