Bytom znany i nieznany, cz.2. Kres księstwa bytomskiego

Rzecz dotyczyła przede wszystkim kasztelani bytomskiej, do której swoje racje wnieśli: Kazimierz, książę cieszyński należący do najbogatszych Piastów na Śląsku i Konrad II, książę oleśnicki, szwagier księcia Bolesława. Ponadto, jak to bywa przy wszelkich podziałach, także i w tym przypadku, swe pretensje do schedy przedstawili potomkowie księcia opolskiego Władysława: Bolko II książę opolski, Albert książę strzelecki, Bolko książę niemodliński oraz książę oświęcimski Jan I Scholastyk.

Na tym jednak nie kończyła się kolejka chętnych do uszczknięcia chociaż odrobiny majątku. Roszczenia swe przedstawiły siostry Bolesława: Bolka, Eufemia, Katarzyna, Agnieszka i Beatka (Beatrycze), a także matka zmarłego księcia, Lukarda oraz jego żona Małgorzata. Nie wiemy, czego oczekiwał po swym zmarłym bracie książę Kazimierz (Każko), jednak z zachowanych źródeł dowiadujemy się, iż do końca swego żywota pozostawał na zamku bytomskim przy księżnej Lukardzie.

Przedwczesna śmierć

Dokładna data śmierci księcia bytomskiego, Bolesława nie jest znana. Historycy przyjmują pierwszą połowę 1355 roku, w którym to czasie, Bolesław wziął udział w wyprawie czeskiego władcy Karola IV do Rzymu po koronę cesarską. Zmarł w drodze powrotnej i został pochowany w katedrze w Venzone.

Nagła śmierć spowodowała niemałe zamieszanie wśród najbliższych krewnych, gdyż książę nie pozostawił żadnego dokumentu na wypadek śmierci, jak również męskiego potomka. Ze związku małżeńskiego z Małgorzatą, córką Jarosława ze Sternberku, pozostawił trzy córki: Elżbietę, Eufemię i Bolkę.

Jak podaje Jerzy Horwat w "Szkicach z dziejów z Bytomia", wspomniani wcześniej pretendenci do spadku, udali się do Pragi na dwór cesarza Karola IV. Należy tutaj pamiętać, iż książęta bytomscy byli wówczas lennikami dworu czeskiego.

Czwartego października 1355 roku cesarz wydał dokument, który zaspokajał pretensje książąt.
I tak, książę oleśnicki Konrad II przekazał księciu opolskiemu Bolkowi II 1000 grzywien za rezygnację z praw do ziemi bytomskiej, kozielskiej, toszeckiej i pyskowickiej. Księciu niemodlińskiemu Bolkowi, przyrzeczono małżeństwo jego syna Wacława z Eufemią, córką zmarłego księcia Bolesława. Siostry Agnieszka, Katarzyna i Elencza będące mniszkami, zostały spłacone. Natomiast co do siostry Eufemii oraz córek Elżbiety i Bolki, dokument wydany już w Kłodzku w roku 1357 przez Konrada oleśnickiego i Kazimierza cieszyńskiego wraz z synem Przemysławem, tak określał:...Nasza część przypada nam i naszym spadkobiercom ze strony trojga dzieci księcia Bolka, więc powinniśmy trzecie dziecko - księżniczkę Bolkę - obaj 3000 grzywien liczonych polską miarą spłacić…"

Wielkim mirem cieszyła się księżna Lukarda, matka ostatniego Piasta bytomskiego Bolesława, korzystająca z dożywotnich praw. Świadczy o tym zdanie zamieszczone przez księcia Konrada II oleśnickiego do rajców wrocławskich:...To, co uczyni ich Pani (Lukarda), to jest i jego wolą...

Dokument ze Środy

Co prawda panowie na Oleśnicy i Cieszynie ukontentowali pozostałych spadkobierców, jednak pomiędzy sobą toczyli poważne spory. Do tego stopnia trwały targi i zwady, iż zaniepokojony Karol IV zlecił obu stronom wyznaczenie rozjemców, sam mianując swojego arbitra. Jednakże nie można było od razu przystąpić do ferowania werdyktów nad podziałem dziedzictwa, gdyż córki po Bolesławie były niepełnoletnie.

Przeciągające się spory w ustaleniu dziedzica na ziemi bytomskiej, ponownie zmusiły Karola IV do wysłania kolejnych emisariuszy z misją doprowadzenia do ugody. Do Bytomia udali się książęta piastowscy, Wacław legnicki oraz Ludwik I brzeski, Sprawiedliwy. Wynegocjowane warunki ogłosili dokumencie w Środzie, a następnie zatwierdził je cesarz w Pradze 1 lipca 1359 roku. Dokument stwierdzał, że jeżeli Konrad ma posiadać jedną część Bytomia, to druga należy się księciu cieszyńskiemu. Następnie nakłaniał [ten dokument] ludność drugiej części miasta, by złożyła hołd lenny Przemysławowi i będącym pod jego opieką, córkom ostatniego Piasta bytomskiego. Karol IV, także potwierdzał dożywocie dla księżnej Lukardy.

Ostateczny podział kasztelani bytomskiej

Cytując wspomnianego Jerzego Horwata, ...Spory o podział księstwa toczyły się przez 14 lat i zostały zakończone 26 stycznia 1369 roku, kiedy to najbardziej zainteresowani książęta, Konrad II i Przemysław I wydali dokumenty gwarantujące sobie nawzajem nienaruszalność swych posiadłości. W ich myśl miasto Bytom, podobnie jak zamek i całe księstwo, zostały podzielone. Konrad otrzymał część północną, Przemysław zaś południową. Granica biegła przez Rynek z jednej strony między ulicami Krakowską a Rycerską, z drugiej Gliwicką a Pyskowicką, czyli wzdłuż osi miasta wschód-zachód. Doszło również do podziału zamku...

I ta kwestia jest największą zagadką, gdyż wśród historyków nie ma jednomyślności, w którym miejscu ów zamek stał. Według jednych miał stać na obecnym placu Grunwaldzkim w miejscu zburzonej w 1938 roku synagogi. Inna hipoteza lokalizuje bytomski zamek obok bramy Krakowskiej na tzw. "Klukowcu", poza obrębem miasta, od strony wschodniej, podnosząc w ten sposób obronność grodu. Natomiast Jerzy Horwat, autor wielu prac z zakresu historii Bytomia, umiejscowił zamkową budowlę: "w obrębie murów miejskich między ulicami Krakowską a Rycerską, przylegającą od wschodu do fosy miejskiej[/i]. Jednakże jak konkluduje, ...jedynie badania archeologiczne mogą przynieść rozstrzygające rozwiązanie co do miejsca rezydencji Piastów bytomskich.

Z podziału kasztelani na terytorium południowe i północne wynika, że do Konrada II należał teren położony na południe od miasta oraz kościół św. Ducha. Ponadto połowa Szombierek (dzielnica Bytomia) naprzeciw kościoła św. Małgorzaty i Las Zamkowy. Księciu przyznano również Łagiewniki (dzielnica Bytomia), Świętochłowice, Chorzów i Dąb (dzielnica Katowic). Pozostałe tereny aż po granice księstwa bytomskiego (Kochłowice i Chudów) otrzymał książę Przemysław. Do Konrada II należała również "połowa pastwisk naprzeciw Miechowic (dzielnica Bytomia)". Na zachód od miasta Bytomia poza terenem pastwisk (Karb, dzielnica Bytomia) do Przemysława należały Miechowice, Rokitnica, Mikulczyce i zapewne Biskupice (trzy ostatnie - dzielnice Zabrza). W posiadaniu księcia były także tereny części Radzionkowa oraz łąki leżące naprzeciw Stroszka (dzielnica Bytomia), gdyż sama wieś była już własnością Konrada II. Leżące na północ od Bytomia, Piekary Polskie i Bobrowniki zostały także podzielone pomiędzy książąt. Przemysławowi przydzielono wsie Rozbark (dzielnica Bytomia), Dąbrówkę Wielką (dzielnica Piekar Śląskich) oraz obszar Siemianowic z dzisiejszymi dzielnicami: Przełajka, Maciejkowice i Bytków, a także część Radzionkowa. W posiadaniu Konrada II były także wsie znajdujące się w północnej części ziemi bytomskiej rozciągające się aż po Małą Panew. Swoja pieczę sprawował także nad Reptami (dzielnica Tarnowskich Gór), północną częścią Bobrownik, Piekarami Polskimi, częścią Radzionkowa oraz Kamieniem (dzielnica Piekar Śląskich).

28 stycznia 1369 roku zostały wydane dwa dokumenty regulujące życie w Bytomiu. W zachowanym dokumencie Przemysław I zwany Noszakiem stwierdził, iż przez najbliższy rok w Bytomiu będzie panował spokój i wszystko będzie jak dotychczas. W wypadku wojny obie części miasta mają żyć w zgodzie. Po tym okresie życie w Bytomiu miało funkcjonować według dokumentów podziałowych, co oznaczało, iż obaj książęta rządzili się w swojej części bytomskiej wydając dokumenty i potwierdzając przywileje mieszczan bytomskich.

grzywna - jednostka wagi, około XIVw 196,2 - 201,8 gram srebra
Więcej o średniowiecznym Bytomiu: https://naszemiasto.pl/bytom-znany-i-nieznany/ar/c1-4440574

Opr. na podstawie: Jerzy Horwat - Księstwo bytomskie i jego podział do końca XV w.