Jak szarańcza spustoszyła Roztocze

Po latach znów odwiedziłem Zwierzyniec (nad Wieprzem - na Roztoczu) Tym razem zwróciłem uwagę na ciekawy ślad obecności tu szarańczy. Najczęściej ten owad występuje w Afryce, w basenie Morza Śródziemnego. Zalatuje na Węgry. Jednak klimat, jaki panował przed wiekami (wtedy występował znacznie silniejszy efekt cieplarniany) sprzyjał o wiele dalszym lotom tych owadów w kierunku północnym. Jej stada zalatywały do Polski.

Znane są zapisy historyczne o pojawieniu się szarańczy na naszych ziemiach. W 1318 roku obserwowano szarańczę w Raciborzu. „Zakryła słońce, a owady jak wielka chmura przykryła miasto”. W 1542 roku pojawiła się w pobliskim Krasnobrodzie, a ówczesny dziejopis pisał: „tegoż roku Szarańca w Polszce około Krakowa, w Rusi y w Litwie … latała, a gdzie upadła, tam Żyto, iarzynę y trawę z ziemią wyiadła y wygryzła”.

W Zwierzyńcu natomiast istnieje jedyny (ponoć) w świecie pomnik poświęcony zwycięskim zmaganiom z plagą szarańczy. Pomnik pierwotnie stał w niedalekiej Hamerni. Na początku XX wieku został przeniesiony do Zwierzyńca. Stoi w Parku, osłonięty nie najgustowniejszym daszkiem. Około 300 metrów od Młyna – w stronę zabytkowych zabudowań Dyrekcji Ordynacji Zamojskich i Browaru. Widoczny z drogi daszek niczym nie wskazuje na interesujący nas zabytkowy pomniczek. Pomnik ma kształt skalnego bloku. Na górnej oraz dwóch przeciwległych, bocznych ścianach posiada inskrypcje. Bardzo ciekawe inskrypcje.

Krótka i tragiczna w swej wymowie informacja o napaści znajduje się na wierzchu kamienia: „Na pamiątkę wytępienia szarańczy wędrownej przybyłej w te okolice dnia 26 sierpnia 1711 r.” Na obrzeżach - nazwy miejscowości najbardziej dotkniętych klęską: Łabunie, Szarowola, Zielone, Krasnobród, Wólka, Ułów, Czołomyja, Przeorsk.

Jak waleczni byli ludzie w obliczu klęski przeczytamy na jednym z boków pomnika: „Wyniszczono szarańczy żywej korcy 656, Wykopano jaj tego owadu garcy 555 i 1/3, Użyto do tego robocizny pieszej dni 14000.”

A wszystko to czyniono nie tylko dla swego pożytku. O tym zaświadcza treść umieszczona na kolejnym boku kamienia: „Bóg pogroził ludowi, ale z wiarą, praca rozbraja Jego gniew i klęskę odwraca.”Dowiadujemy się, że skończyło się szczęśliwie. Dla przypomnienia: jeden korzec to objętość 32 garcy – to dzisiejsza objętość ok. 120 litrów.

Szarańcza jest owadem ciepłolubnym. Jej obecność na naszych ziemiach może być wskaźnikiem zmian klimatycznych, jakie nieustannie mają miejsce. Może nie jest tak źle, jak chcą niektórzy, skoro od ponad dwustu lat szarańcza nie pojawia się w Polsce. Czy jednak nie czujemy zagrożenia? Szarańcza wszak istnieje.