Opowieści Stanisława Wasylewskiego zwierciadłem współczesności

Książki Stanisława Wasylewskiego są źródłem wielu ciekawostek, faktów, co decydowało o tym, że cieszyły się przed półwieczem ogromną poczytnością wśród czytelników. Jak przypomina Janusz Tazbir, należy zaliczyć tego pisarza do niezwykle skutecznych popularyzatorów historii, gdyż „czerpiąc z dawnych kronik klasztornych czy dziewczęcych diariuszy, umiał wyczarować minione bezpowrotnie światy”. Przekonuje się o tym na powrót współczesny czytelnik dzięki wznowieniu przez Wydawnictwo Iskry trzech prac autora, zebranych w jednym tomie: „Klasztor i kobieta”, „O miłości romantycznej” i „Pod urokiem zaświatów”.

Wznowione eseje ukazały się po raz pierwszy przed stu i przed dziewięćdziesięciu laty, nic jednak nie straciły na aktualności poruszonej tematyki i sile przekazu, przykuwającej czytelnika. Gawędziarski styl Stanisława Wasylewskiego jest właściwością, zapewniającą nurtom jego opowieści interesujący wywód. Sprzyja temu także humorystyczne ujęcie. Przytaczane anegdoty nie tylko ilustrują prezentowane zjawiska, ale sprawiają, że świat przedstawiony ożywa, nabiera charakterystycznych cech. Zarysowane wątki rozwijają niczym w dynamicznej powieści. Okazuje się przy tym, że opowiedziane historie nie odbiegają od spraw nurtujących współczesnych.

Wszystkie trzy teksty, ułożone chronologicznie pod kątem penetrowanych w nich dziejów, opowiadają o frapujących ludzkość od wieków problemach. Każdy z nich stanowi oddzielną historię, lecz przyświecają im te same cele – odmitologizowanie utartych schematycznych wyobrażeń na temat dane zjawiska i ujawnienie ich ponadczasowości. Oparcie na niezwykle bogatej literaturze źródłowej zapewniło im wiarygodność dokumentu. Zmartwychwstałe z ogromnej przestrzeni dziejów postacie rodem ze szczególnie interesujących autora epok: średniowiecza i romantyzmu są przewodnikami po sprawach, które do dziś wydają się tajemnicze, nierozstrzygnięte, niejednoznaczne.

Kolejne szkice poruszają bodaj najciekawsze zagadnienia wybranych epok: los zmuszonych do życia w ascezie mniszek doby średniowiecza, skomplikowane miłosne fascynacje poetów romantycznych i poszukiwania ezoteryczne właściwe wiekowi XIX. Wszystkie określają specyfikę czasu, pozwalają odczuć ducha danej formy kultury, jednak zasadniczo objawiają prawdę o człowieku w ogóle. W zebranych szkicach główną bohaterką jest przede wszystkim kobieta: polska zakonnica średniowiecznych klasztorów, słynne muzy epoki romantyzmu, a więc Delfina Potocka, Ewelina Hańska, Karolina Kowalska, Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, Emilia Plater, Joanna Bobrowa oraz media i zjawy spirytualistyczne.

Czytelnikowi znakomitych esejów wypada przyznać autorowi, że cele jego pisania zostały osiągnięte. Nieuchronnie nachodzi go refleksja „wszystko to już było”, a świadomość ta sprzyja możliwości wyciągania wniosków. Przejrzenie się w zwierciadle dziejów pozwala prześledzić genezę odwiecznych problemów, ich uwarunkowanie i skutki. Wędrówka przez dzieje przynosi nadzwyczajne owoce – karmi wyobraźnię intrygującymi obrazami i wyposaża w pożyteczną świadomość. Można sądzić, że po lekturze wznowionych szkiców wielu sięgnie po inne tytuły prac autora znanej książki "Życie polskie w XIX wieku", mimo iż są trudno dostępne z uwagi na to, że były to wydania przedwojenne. Liczyć jednak można również na kolejne wznowienia, których bez wątpienia życzyć sobie będzie każdy, kto wgłębi się w nurt trzech gawęd.

Stanisław Wasylewski, Klasztor i kobieta/O miłości romantycznej/Pod urokiem zaświatów, ze wstępem Janusza Tazbira, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2013, s. 400.