„Pokój na wodzie” – podróż tropem starożytnej historii

Włoski pisarz, poeta, prozaik i dziennikarz Roberto Pazzi, którego najnowsza powieść Pokój na wodzie ukazała się niedawno w polskim przekładzie Moniki Woźniak nakładem Wydawnictwa Literackiego, wyznał, że pomysł na nią zrodził się pewnego lipcowego wieczoru 1986 r., kiedy spoglądał z tarasu hotelowego na Forum Romanum. Powziął wówczas zamiar ożywienia kart historii, której nikłe świadectwa zachowały starożytne kroniki. Okazało się, że zrujnowana przestrzeń starożytnego Rzymu niezmiennie od wieków oddziałuje inspirująco na powstawanie literackich opowieści, skłania twórców do odtwarzania minionych kształtów życia. W tym wypadku spojrzenie na starożytne rumowisko wywołało z przeszłości tragiczną historię Juliusza Cezara. Od jego rozmyślań rozpoczyna się literacka opowieść o losach Cezariona, którego władca imperium spłodził z Kleopatrą, królową Egiptu.

Dość licznie przedstawia się dorobek fabularnych wersji miłości Cezara i Kleopatry. Należy do tych opowieści tragikomedia George`a Bernarda Shawa, ale największy udział w popularyzacji ich historii miał film. Był to ulubiony temat hollywoodzkiej wytwórni filmowej, która z upodobaniem nadawała mu niespotykany rozmach i rozgłos. Dzieje romansu potężnej pary pobudzały wyobraźnię artystów słowa i obrazu, tak więc w zasobach kultury odnaleźć można niejedną relację z triumfalnego wjazdu ambitnej Kleopatry z następcą Juliusza Cezara, Cezarionem do Rzymu. Roberto Pazzi dopisuje do tej historii ciąg dalszy, tworząc własną, wyobrażoną wersję losów Cezariona. Wiadomo, że nie miała ona miejsca, bo według świadectwa Plutarcha ostatni faraon Egiptu, jedyny biologiczny syn Cezara i Kleopatry został zamordowany jako siedemnastolatek na polecenie Oktawiana w sierpniu 30 roku p. n. e. po zdobyciu przez Rzymian Aleksandrii.

Roberto Pazzi zaproponował alternatywną historię Cezariona, korzystając z faktu, że nie jest ona dobrze znana, a przekazy dotyczące jego śmierci nie są jednoznaczne. Powieść Pokój na wodzie jest zatem wykreowaniem dziejów ze znacznym udziałem fantazji autora, niemniej, co trzeba zaznaczyć, z dbałością o koloryt epoki i prawdopodobieństwo wydarzeń. Tak obmyślanej fabule nadał pisarz charakter przypowieści, a więc zdarzenia z odległych czasów uczynił kanwą do odczytań uniwersalnych prawideł dotyczących historii i ludzkiego losu. Nie sposób też odmówić sensacyjnie obmyślanej powieści walorów artystycznych, zapewniających zaciekawienie czytelników. Jakkolwiek akcja toczy się powoli, a narracja nie koncentruje się na wartkim opowiadaniu, ale uwzględnia wejrzenie w motywację działań postaci i ich namysł nad światem, oferuje emocjonującą podróż w czasie.

Fabuła powieści historycznej Pokój na wodzie ilustruje jedno z prawideł życia, wyrażone w słowach: Potomkom wielkich tego świata było widocznie przeznaczone, że nie będą korzystać z dziedzictwa ojców, ale że zostaną zmuszeni samodzielnie wykuć sobie swój los, nadzy, bez żadnej podpory, obarczeni ciężarem swego wyjątkowego pochodzenia. Osiemnastoletni Cezarion podejmuje ten wysiłek, na przekór knowaniom ludzi z jego najbliższego otoczenia, zakusom mającym na celu doprowadzenie do jego śmierci. Ucieczka przez Etiopię do Indii, by ocalić życie okazuje się wyzwaniem, które wymaga odwagi, sprytu i błyskotliwości, bo łączy się z ciągłym przeciwstawianiem się podstępom i intrygom, a także próbie pokonania klątwy pierścienia.

Przedstawiona podróż przez odmęty Nilu nabiera metaforycznych znaczeń. Sytuacja, w jakiej znalazł się Cezarion, odzwierciedla uwarunkowania, w jakich funkcjonuje zagrożona jednostka. Oznacza zarazem odnalezienie przez bohatera własnej drogi za sprawą spotkania kobiety swojego życia. Miłość komplikuje i wyznacza jego los, w którym splotły się chwile upokorzeń i szczęścia. Rozstrzygnięcie miłosnej historii okaże się zaskakujące, mimo że rezultaty zuchwałych przedsięwzięć, na jakie się decyduje młody Cezarion, zdają się być prawdopodobne. Prowadzą one do wniosków ujmujących ponadczasowe prawdy na temat losu jednostek skazanych na samotną walkę o życie w okrutnym świecie.

Roberto Pazzi, Pokój na wodzie (La stanza sull'acqua), Wydawnictwo Literackie, Kraków 2013, s. 230.