Z lamusa poligrafii - Rotograwiura

Rotograwiura zwana jest również wklęsłodrukiem. Podstawy techniki tego druku opracowane zostały przez Czecha Karela Klica, wynalazcę heliograwiury. Rotograwiura jest w zasadzie zmechanizowaną heliograwiurą, a heliograwiura, jest jedną z technik druku miedziorytowego. Rysunek wytrawiony jest wgłębnie, farbę wciera się w zagłębienia rysunku, a pod wpływem tłoku farba przylega do nałożonego na płytę papieru.

Rysunek heliograwiury wytrawiony bywa w płytę miedzianą o matowej powierzchni. Płyta użyta do rotograwiury musi być idealnie polerowana, ścieranie farby z jej powierzchni odbywa się bowiem mechanicznie przez automatycznie działający ścieracz, zwany i u nas według niemieckiego nazewnictwa raklem. Obraz przeznaczony do reprodukcji nanosi się na płytę rotograwiurową przy pomocy fotografii lub przez kopiowanie.

Pierwszych maszyn rotograwiurowych używano do druku wyrobów tkackich. Do druku gazety, a raczej ilustracji przeznaczonych do dziennika „Freiburger Zeitung”, użyta została rotograwiurowa przez Edwarda Mertensa w roku 1910. Pierwsze maszyny rotograwiurowe, drukujące tylko ilustracje, połączone były z maszyną rotacyjną, drukującą część tekstową gazety. W Polsce tego rodzaju maszynę zainstalowała jako pierwsza Drukarnia Św. Wojciecha w Poznaniu.

Obecnie maszyny rotograwiurowe drukują ilustracje razem z tekstem, ilustracje jedno- i wielobarwne, na arkuszach luźnych lub na taśmie roli papierowej, gazety na papierze gazetowym, czasopisma na papierze drzewnym i bezdrzewnym oraz ilustracje jako najwierniejsze reprodukcje oryginałów do książek naukowych.

Rotograwiura stosowana jest też powszechnie w druku opakowań np. papierosów. Do reprodukcji rotograwiurowej służyć może układ czcionkowy, rysunek, obraz lub zdjęcie fotograficzne. Z oryginału robi się zdjęcie negatywowe, a z negatywu diapozytyw. Rysunek obrazu na diapozytywie wzmacnia się retuszem ołówkowym. Diapozytyw kopiuje się przez siatkę - raster na papier pigmentowy powleczony warstwą żelatyny, uczulonej na światło dwuchromianem amonu. Siatka używana w rotograwiaturze do rozbicia obrazu na punkty składa się z białych, krzyżujących się linii na czarnym tle, w przeciwieństwie do siatki używanej przy autotypii, której linie są czarne na jasnym tle. Po skopiowaniu wkłada się papier pigmentowy do rozcieńczonego wodą alkoholu, następnie nakłada się go na miedziany wałek rotograwiurowy i wywołuje w wodzie o temperaturze od 40 do 45 stopni. Po pewnym czasie można zdjąć papier z warstwy pigmentowej jak przy kalkomanii.

Przylegający do cylindra pigment spłukuje się wodą tak długo, aż między siatką zaczną przeświecać jasne punkty miedzi. Białe linie siatki - rastra przepuściły przy naświetlaniu silne promienie światła na warstwę pigmentu, który w tych miejscach stwardniał i przy wywoływaniu nie rozpuścił się. W czasie trawienia obrazu na cylindrze miejsca pokryte stwardniałym pigmentem pozostają przez kwas nie naruszone, trawieniu podlegają natomiast miejsca między liniami siatki i to zależnie od natężenia światła i cieni oryginału. Miejsca jasne oryginału wytrawione są słabo, tworzą więc w cylindrze miedzianym bardzo płytkie otwory, natomiast ciemne miejsca oryginału wytrawione zostają między liniami siatki głęboko, będą więc w czasie druku wchłaniać w siebie dużo farby i przenosić ją jako ciemny druk na papier. Do trawienia cylindra rotograwiurowego używa się chlorku żelaza w czterech do pięciu natężeniach. Trawienie zaczyna się 42-procentowym roztworem chlorku żelaza, który przeżera najcieńszą warstwę pigmentu. Kontrastowość czy miękkość obrazu zależna jest od stosowania przez trawiacza słabszego lub silniejszego roztworu chlorku. Po wytrawieniu formy spłukuje się ją roztworem wody z solą i octem, następnie czystą wodą. Formę rotograwiurową wytrawia się w cienkiej warstwie miedzi osadzonej sposobem galwanicznym na żelaznym cylindrze. Po wydrukowaniu zrywa się tę warstwę, a cylinder galwanizuje się dla formy następnej.

Farba używana do druku rotograwiury jest prawie płynna. Rozpuszcza się ją ksylonem lub toluolem. Wnikać ona musi z łatwością w wytrawione wgłębienia formy drukarskiej, a mechanizm nożowy, zwany raklem, musi ją z łatwością z cylindra ścierać. Obecnie ten jakże skomplikowany proces przygotowania form rotograwiurowych w drukarniach które stosują tą technikę jest prawie w pełni zautomatyzowany i sterowany komputerowo. Współczesne cylindry trawione są przy pomocy wiązki światła laserowego dzięki czemu uzyskane rysunki są bardzo precyzyjne.

Do druku rotograwiurowego nadaje się zasadniczo każdy papier. Papiernie wytwarzają jednakże specjalny rotograwiurowy papier, drzewny lub bezdrzewny, odznaczający się dobrą chłonnością na farbę oraz silnym satynowaniem. Rotograwiura, w Polsce stosowana była przy druku czasopism bogato ilustrowanych i o dużych nakładach, jak np. „Świat”, „Przekrój”, „Panorama” Stosowano ją również przy druku wkładek ilustracyjnych wydawnictw książkowych, jak np. Wielka Encyklopedia Powszechna. Przygotowanie cylindra rotograwiurowego do druku jest rzeczą kosztowną, dlatego druk rotograwiurowy kalkuluje się tylko przy wielkich nakładach.

Korzyści druku rotograwiurowego są w przeciwstawieniu do druku typograficznego znaczne. Typograficznie można dobrą reprodukcję obrazu półtonowego uzyskać na kredowanym papierze. Papier ten jest jednakże nietrwały, pod wpływem suszy jego warstwa kredowa zmienia się w proszek i rozpada się, pod wpływem wilgoci skleja się. Obraz drukowany w rotograwiurze może być na papierze bezdrzewnym czy drzewnym, bez domieszki kredy, natomiast lekko satynowanym. W rotograwiurze uzyskać można, podobnie jak przy druku autotypii, druki wielobarwne przy użyciu trzech kolorów zasadniczych: żółtego, czerwonego i niebieskiego lub nawet dwóch kolorów łamanych, jak np. zielonego i brązowego. Obecnie technika rotograwiurowa powszechnie stosowana jest przede wszystkim przy produkcji poligraficznej opakowań jak również znaczków pocztowych i banknotów oraz druków biurowych.

Światłodruk
Litografia
Cynkografia