Krótka historia harcerstwa w Sopocie

Powstanie pierwszych samodzielnych zastępów harcerskich w Sopocie datuje się na lata 1920-21. Takie zastępy obok Sopotu powstały także w Oliwie i we Wrzeszczu. Z czasem powstały drużyny harcerskie i gromady zuchowe. W 1935 roku na terenie Sopotu działała II Drużyna Harcerek im. Jabłonowskiej (drużynowa Maria Urbankówna), VII Drużyna Harcerzy im. płk. L. Lisa-Kuli (drużynowy

) oraz X Drużyna Zuchów „Gwiazdki” (drużynowa Cecylia Malinowska) i gromada wilczków (wódz

). Działało też koło Przyjaciół Harcerstwa skupiające około 50 dorosłych sopocian. Ponadto młodzież ucząca się w Polskim Gimnazjum i Szkołach Handlowych w Gdańsku należała do tamtejszych drużyn harcerskich.

Wśród spektakularnych wydarzeń sopockiego harcerstwa okresu międzywojennego należy wymienić spotkanie z

, organizację zawodów rowerowych „Tour de Sopot” w 1935 roku, udział starszych harcerzy w szkoleniu wojskowym i utworzenie tajnych Harcerskich Oddziałów Bojowych. W literaturze tematu wymienia się sopocką czwórkę Stefana Lange, Brunona Buchnę, Pawła Staniszewskiego i Józefa Rastanisa. Tworcą i komendantem HOB był mieszkający w Sopocie hm. Oskar Żawrocki. Część tych harcerzy w przeddzień wybuchu wojny została wycofana z Wolnego Miasta Gdańska.

Wojna przyniosła straty dla sopockiego harcerstwa. Już pierwszego dnia wojny aresztowano mieszkających w Sopocie działaczy harcerskich Władysława Cieszyńskiego i Jerzego Jesikiewicza, którzy wraz z księdzem Walterem Hoeftem (założycielem sopockiej drużyny harcerzy) i działaczem KPH Jerzym Augustyński zostali rozstrzelani 11 listopada w Lasach Piaśnickich. W obozach koncentracyjnych stracili życie kapelani sopockiego harcerstwa ks. ks. Władysław Szymański i Jerzy Majewski, Działacze harcerscy Jadwiga Frankowska, Leon Godlewski (wiceprzewodniczący Zarządu Okręgu ZHP), Józef Ossowski, Aleksander Różankowski, Marian Strocki.

Sopoccy harcerze uczestniczyli też w obronie Polski w sposób czynny lub pełnili służbę pomocniczą. Harcerki, które przedostały się do Gdyni tak jak Jadwiga Bianga i Iwona Świętochowska udzielały pomocy rannym w rejonie poczty. Ochotniczo w obronie tego miasta stanęli: Jerzy Augustyński, Oskar Żawrocki oraz Leon i Jerzy Godlewscy. Ten ostatni został z czasem zatrzymany przez NKWD i po wywiezieniu w głąb ZSRR zamordowany. W formacjach Wojska Polskiego walczył drużynowy sopockich harcerzy Tadeusz Zehr oraz wódz sopockich wilczków Bolesław Hrehorowicz. Niektórzy trafili do konspiracji, walczyli w Powstaniu Warszawskim. Kazimierz i Tadeusz Milewscy – harcerze z Sopotu – walczyli w baonie „Zośka”. Obaj zginęli w pierwszym miesiącu powstania.

Po wojnie szybko odrodziło się harcerstwo w Sopocie. Obok przedwojennych mieszkańców w nurt harcerskiej działalności włączyli się przybysze ze zburzonej stolicy oraz tzw. repatrianci głównie z Wilna i Lwowa. Powstawały liczne gromady i drużyny. W Sopocie w pierwszych latach miała siedzibę nawet komenda chorągwi. W 1946 roku powstał Harcerski Klub Sportowy odnoszący sukcesy liczące się w Polsce. Niestety, w 1949 roku klub został zlikwidowany z przyczyn politycznych. Ten sam los spotkał całe harcerstwo w 1950 roku.

Utworzona w miejsce ZHP Organizacja Harcerska ZMP (1951-1956) kładła nacisk na masowość, ślepo kopiując wzorce radzieckie. Modne stały się apele, capstrzyki i pokazowe igrzyska sportowe. Od 1953 roku, co roku (do 1956) w Sopocie organizowano Harcerskie Igrzyska Letnie szczebla wojewódzkiego.
Prawdziwe harcerstwo odrodziło się w grudniu 1956 roku.

W Sopocie szybko tworzyły się drużyny harcerskie. Już w czasie ferii zimowych odbył się kurs drużynowych, a 27 stycznia 1957 roku po biegu harcerskim przyznano pierwsze stopnie. Drużyny harcerskie powstały praktycznie przy wszystkich szkołach, nawet przy szkole specjalnej, przy szpitalu reumatologicznym i w zakładzie poprawczym. 28 listopada 1957 r. powołano do życia dwa pierwsze sopockie szczepy harcerskie. Komendantką szczepu przy I LO („Białe Żagle”) została pwd. Jadwiga Matulewicz a szczepowym przy Technikum Finansowym („Trzech Srebrnych Strzał”) hm. Ferdynand Trapp. Trzeci szczep „Delewarów” powstał rok później przy SP 7, a jego komendantką została Anna Borys. Kolejne szczepy powstawały w późniejszych latach, gdy dążono do wzrostu liczebnego sopockiego hufca ZHP.

W sopockim hufcu rozwijały się specjalności: turystyka, wodniactwo, krótkofalarstwo. Szczep „Trzech Srebrnych Strzał” w ramach Harcerskiej Akcji Letniej Młodzieży Starszej (HALMS) organizował trasy ogólnopolskiego Rajdu Kaszubskiego. W 1959 roku sopoccy harcerze otrzymali dwa sztandary. Stocznia Północna ufundowała sztandar dla szczepu „Trzech Srebrnych Strzał”. Jego wręczenie odbyło się 1 kwietnia, zaś w czerwcu sztandar otrzymał sopocki hufiec.

Obok typowych dla harcerzy działań jak obozy, biwaki i rajdy organizowano cyklicznie Harcerskie Manewry Techniczno-Obronne, Turnieje Wiedzy Obywatelskiej, upowszechniano zdobywanie Młodzieżowej Odznaki Sprawności Obronnej (MOSO), rozwijała się harcerska turystyka. Zuchy i harcerze brali udział w tzw. Alertach Naczelnika, podczas których m.in. zinwentaryzowano miejsca pamięci narodowej (1965), zebrano fundusze na Centrum Zdrowia Dziecka (1968), powstały Izby Pamięci Narodowej (1970), zbierano surowce wtórne (1974), zebrano zabawki, odzież i czerwone chusty dla dzieci wietnamskich (1979).

Dwukrotnie stan sopockiego Hufca ZHP przekroczył 3 tysiące członków. Było to w 1968 oraz 1977 roku. Działało wówczas około stu drużyn. Wśród instruktorów było blisko pięćdziesięciu nauczycieli.

Po roku 1980 odnotowano gwałtowny spadek liczebności harcerzy w mieście. Wiązało się to po części zanikiem zainteresowania harcerstwem wśród władz, jak i powrotem do tradycyjnych harcerskich wartości. Kadra związana z Kręgiem Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego (KIHAM) zaczęła odgrywać większą rolę. Nawet po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 roku i rozwiązaniu KIHAM w sopockich drużynach funkcjonowały dwie roty Przyrzeczenia Harcerskiego (oficjalna i tradycyjna). O tym, że zmieniono ilość na jakość może świadczyć fakt, że zwiększył się procentowy udział harcerzy w zimowiskach i obozach.

W latach 80. XX wieku w Sopocie upadło większość szczepów, natomiast zwiększyła się ilość tzw. drużyn środowiskowych, nie działających przy szkołach. Choć w mniejszym ilościowo składzie, sopoccy harcerze dali się poznać jako organizatorzy spektakularnych imprez jak chociażby Zlotu Hufca, Rajdu z Mikołajem, cykl Imprez na Orientację „Studnia”, tras ogólnopolskiego Rajdu „Rodło”, którego jubileuszowa XXX edycja ma w tym roku zakończenie w Sopocie.

W kwietniu 1989 roku został powołany do życia Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej. Utworzono sopocki hufiec ZHR skupiający kilka drużyn i sporą grupę kadry. Niestety, z czasem hufiec ZHR rozwiązano a drużyny przyłączono do ościennych hufców. W mieście pozostał tylko Sopocki Związek Drużyn ZHR.

W latach III RP sopocki hufiec ZHP po krótkiej stagnacji rozwinął skrzydła. Na zimowiska, obozy i kolonie letnie wyjeżdża coraz więcej dzieci. Ostatnio pozyskał Harcerską Bazę Obozową „Leśna Huta” w Borach Tucholskich. Atrakcyjność tych form wypoczynku sprawia, że z czasem na harcerskie placówki wyjechały również dzieci i młodzież niezorganizowana, a Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej wysyła na nie swoich podopiecznych. Rozwija się także współpraca z miastem (m.in. hufiec ZHP przeprowadza „Bilans tlenowy”, organizuje atrakcje na Dzień Dziecka, bierze udział w organizowanych w mieście uroczystościach patriotycznych), miejscowym kołem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej i Stowarzyszenia Szarych Szeregów. Sopoccy harcerze wyszli z inicjatywą upamiętnienia na terenie miasta wybitnych postaci harcerskich związanych z tym miastem: hm. Michała Urbanka, hm. Oskara Żawrockiego oraz jedynych poległych w Powstaniu Warszawskim przedwojennych mieszkańców Sopotu harcerzy Szarych Szeregów braci Kazimierza i Tadeusza Milewskich.

Sopocki Hufiec ZHP dał się poznać jako organizator wielu inicjatyw kulturalno-artystycznych, społecznych i prozdrowotnych. Organizował m.in. konkursy plastyczne oraz literackie dla dzieci i młodzieży, zawody sportowe, rajdy i biwaki. Razem z MOPS prowadził program aktywizacji młodzieży „Można inaczej” a także przez kilka lat prowadził Harcerską Świetlicę Profilaktyczną „Chata Młodych”. Co roku przed świętami Bożego Narodzenia przekazują mieszkańcom Sopotu Betlejemskie Światełko Pokoju przywiezione przez skautów z samej groty narodzin Chrystusa.

Sopoccy harcerze brali czynny udział w organizacji i prowadzeniu Białej Służby podczas pielgrzymek Ojca Świętego do Polski. W 2000 roku reprezentacja hufca ZHP brała udział w Światowym Zlocie Harcerstwa w Gnieźnie, a w 2007 wyjechała na Zlot Harcerstwa w Kielcach oraz na Światowy Zlot Skautów Jamboree w Anglii.

Obok ZHP i ZHR w Sopocie działają również Skauci Europy.